του Δημήτρη Βασιλειάδη

(Η ομιλία του Προέδρου της ΕΛΙΝΕΠΑ, Δρ. Δημήτρη Βασιλειάδη για τον Εορτασμό των 144ων Γενεθλίων του Μαχάτμα Γκάντι που έλαβε μέρος τη 2α Οκτωβρίου 2013 στο New York College Αθηνών)

Ο Μαχάτμα Γκάντι που τα γενέθλια του γιορτάζει σήμερα ολόκληρη η Ινδία ως εθνική εορτή, έχει δίκαια αναγνωριστεί ως ο Πατέρας της σύγχρονης Ινδίας (Rashtra Pita) καθώς υπήρξε ο κύριος καθοδηγητής του ειρηνικού κινήματος για την απελευθέρωση της χώρας από τον Βρετανικό ζυγό αλλά και θεμελιωτής της σύγχρονης ανεξίθρησκης, φιλειρηνικής υπερήφανης και ανεξάρτητης Ινδίας.

Ταυτόχρονα όμως τα γενέθλια του τα εορτάζει και ολόκληρη η ανθρωπότητα, μιας και τα Ηνωμένα Έθνη επέλεξαν να καθιερώσουν την 2α Οκτωβρίου ως Παγκόσμια ημέρα της μη-βίας, τιμώντας με τον τρόπο αυτό την συμβολή του για την ανάδειξη της μη βίας ως ύψιστης αρετής. 

Η συμβολή του Μαχάτμα Γκάντι ως πολιτικού ανδρός και πνευματικού ηγέτη είναι ευρέως γνωστή, αλλά αυτή που δεν είναι τόσο γνωστή και που αποδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική για την κοινωνία μας σήμερα είναι η οικονομική του φιλοσοφία. Θα ήθελα επομένως να αφιερώσω σήμερα την ομιλία μου   πάνω στις βασικές οικονομικές αρχές του Γκάντι ευελπιστώντας ότι θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για όλους εμάς που αναζητούμε τρόπους για την καταπολέμηση της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε στην πατρίδα μας αλλά και  σ’ όλο τον κόσμο σήμερα.

Ο Γκάντι, όπως και ο Νεχρού και το κόμμα του Κογκρέσου,  υπήρξε σοσιαλιστής. Αλλά ο σοσιαλισμός του διέφερε κατά πολύ από τα πρότυπα της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν ένας σοσιαλισμός βασισμένος στην αρχαία Ινδική παράδοση, στην ελευθερία του ανθρώπου και τις ιδιόμορφες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Ινδίας.

Όλη η γη, και κατά επέκταση όλος ο πλούτος, ανήκει στον Θεό, αλλά ο άνθρωπος δημιουργεί την λανθασμένη εντύπωση ότι η περιουσία του ανήκει και χαράσσει τη διαχωριστική γραμμή.   Η γη των φεουδαρχών, ή τουλάχιστον ένα μέρος αυτής θα πρέπει να μοιρασθεί στους ακτήμονες. Η διανομή αυτή θα πρέπει να γίνει οικειοθελώς και όχι με εξαναγκασμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Γκάντι ζητά την κατάργηση των πλουσίων και την οικονομική εξίσωση των πάντων. Οι άνθρωποι είναι πνευματικά ίσοι αλλά έχουν διαφορετικές ικανότητες τις οποίες και πρέπει να επιτρέπεται να αξιοποιούν. Αυτός που μπορεί να παράγει πλούτο δεν θα πρέπει να εμποδίζεται, αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να διαχειρίζεται τον πλούτο του προς όφελος του λαού σαν ευεργέτης. Ο πλούσιος θα διατηρήσει την περιουσία του, αλλά θα λειτουργεί σαν διαχειριστής του περισσευούμενου πλούτου του, που θα χρησιμοποιείται για την κοινωνία. Αυτή η θεωρία προϋποθέτει την εντιμότητα του εταίρου. Μόλις ο άνθρωπος αρχίσει να βλέπει τον εαυτό του ως υπηρέτη της κοινωνίας, κερδίζει για λογαριασμό της και ξοδεύει προς όφελός της, τότε υπάρχει εντιμότητα στο εισόδημά του όπως επίσης και μη-βία στην επιχείρησή του. Ο ευεργετικός εταίρος δεν έχει κανένα κληρονόμο, παρά το ευρύτερο κοινό. Με το θάνατό του η κληρονομιά θα πρέπει δικαίως να ανήκει στο έθνος καθώς η πολιτεία  χάνει και πάλι όταν δεν αναπτύσσονται οι δυνατότητες των κληρονόμων στο έπακρο, εξ αιτίας της συντριβής τους κάτω από το βάρος του πλούτου.

 Ο άνθρωπος θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ατομική του ευημερία  βασίζεται στην ευτυχία όλων (sarvodaya).   Oι ανθρώπινες σχέσεις δεν θα πρέπει να πραγματοποιούνται με κριτήριο το κέρδος. Η δικαιοσύνη θα πρέπει να αποτελεί τη βάση τους. Ο άνθρωπος θα πρέπει να αφήσει κάθε σκέψη προώθησης των συμφερόντων του με σκοπιμότητες,  χωρίς να υπολογίζει τις ηθικές συνέπειες. Η μηχανή του ανθρώπου δεν μπορεί να λειτουργήσει με καύσιμο το χρήμα για να αποδώσει την καλύτερη εργασία. Ο άνθρωπος θα βάλει τα δυνατά του μόνο όταν έχει συναίσθηση αγάπης για τη δουλειά του. Οι σχέσεις του αφεντικού και του υπηρέτη δεν θα πρέπει να είναι ψυχρά επαγγελματικές, αλλά σχέσεις αγάπης. Με τη μη-βίαιη μέθοδο δεν ζητά να καταστρέψει τον καπιταλιστή, ζητά να καταστρέψει τον κακά δομημένο καπιταλισμό. Ο κεφαλαιοκράτης  θα πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του εταίρο μ’ αυτούς από τους οποίους εξαρτάται για τη δημιουργία, τη διατήρηση και την αύξηση του κεφαλαίου του.  Αν το κεφάλαιο είναι δύναμη, ίδια δύναμη είναι και η εργασία. Η κάθε μία εξαρτάται από την άλλη. Τη στιγμή που ο εργάτης θα συνειδητοποιήσει τη δύναμή του, είναι σε θέση να γίνει ένας συνέταιρος με τον κεφαλαιοκράτη αντί να παραμένει σκλάβος του. Αν σκοπεύει να γίνει ο μοναδικός ιδιοκτήτης, το πιο πιθανό είναι να σκοτώσει τη χήνα που γεννά τα χρυσά αυγά. Η καταστροφή του καπιταλιστή θα σημάνει στο τέλος και την καταστροφή του εργάτη. Η εκμετάλλευση των φτωχών μπορεί να σταματήσει όχι επιφέροντας την καταστροφή των λίγων εκατομμυριούχων αλλά, με την εξάλειψη της άγνοιάς των και την εκπαίδευση τους στο να μη συνεργάζονται με τους εκμεταλλευτές τους. Το κεφάλαιο το ίδιο δεν είναι κακό˙ η λάθος χρήση του είναι το κακό. Το Κεφάλαιο με την μία ή την άλλη μορφή πάντοτε θα χρειάζεται.

Οικονομική ανεξαρτησία της χώρας σημαίνει για τον Γκάντι την πνευματική και οικονομική ανύψωση του κάθε ατόμου. Κάτω από αυτό το σύστημα, όλοι  θα έχουν τα αναγκαία για να ζουν με αξιοπρέπεια.  Με άλλα λόγια, ο καθένας θα πρέπει να είναι σε θέση να έχει αρκετή δουλειά για να μπορεί να ολοκληρώνει τις ανάγκες του. Και το ιδανικό αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί καθολικά μόνο εάν τα μέσα παραγωγής των βασικών αγαθών  παραμείνουν υπό τον έλεγχο του λαού. Αυτά θα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμα σε όλους, όπως είναι ο αέρας και το νερό του Θεού ή όπως θα έπρεπε να είναι. Δεν πρέπει να αποτελούν ένα μέσο συναλλαγής για την εκμετάλλευση των άλλων. Η μονοπώληση τους από οποιαδήποτε χώρα, έθνος ή ομάδες προσώπων θα ήταν άδικη. Η παραμέληση αυτής της απλής αρχής είναι η αιτία της εξαθλίωσης που βλέπουμε στην Ινδία και σε άλλα μέρη του κόσμου σήμερα.

Η αληθινή οικονομία δεν έρχεται ποτέ σε αντίθεση με τα υψηλότερα ηθικά πρότυπα. Διακρίνεται για την κοινωνική της δικαιοσύνη, προάγει εξίσου το καλό όλων, συμπεριλαμβανομένων και των πιο αδύναμων, και είναι απαραίτητη για μια αξιοπρεπή ζωή.

Ο Γκάντι θεωρεί ότι τα αίτια της φτώχιας της Ινδίας βρίσκονται στην εκμετάλλευση της χώρας από τους αποικιοκράτες που κατέστρεψαν όλη την εγχώρια παραγωγή και έκαναν την Ινδία εξαρτώμενη, ακόμη και για τα ρούχα της, από την Αγγλία. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν εκατομμύρια ανέργων. Σαν απάντηση στο πρόβλημα, ο Γκάντι αντιπροτείνει το σχέδιο ‘σουαντέσι’ (swadeshi). Σουαντέσι, είναι εκείνο το πνεύμα μέσα μας, που μας περιορίζει στη χρήση και στην υπηρεσία του άμεσου περιβάλλοντος μας, ενώ εξαιρεί το πιο μακρινό. Στο χώρο της οικονομίας, θα πρέπει να χρησιμοποιώ μόνο τα πράγματα που παράγονται από τους άμεσους γείτονες μου και να υπηρετώ τις δικές τους οικοτεχνίες, κάνοντάς τους αυτάρκεις και επαρκείς, όταν βρίσκονται σε ανάγκη. Αν δεν εισαχθεί ούτε ένα εμπορικό  αντικείμενο από το εξωτερικό, η Ινδία θα γίνει γη της επαγγελίας με ποταμούς που ρέουν γάλα και μέλι. Αλλά, ποιός θα σταματήσει τους μεγάλους εκατομμυριούχους από το να εισέλθουν στον παγκόσμιο ανταγωνισμό; Σίγουρα όχι η νομοθεσία. Η πίεση της κοινής γνώμης και η σωστή εκπαίδευση όμως, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Αν ακολουθήσουμε το δόγμα του ‘σουαντέσι’, θα είναι καθήκον μας  να βρούμε τους γείτονές, που μπορούν να παράγουν τα αναγκαία για τις ανάγκες μας και να τους διδάξουμε να τα παράγουν, αν δεν ξέρουν πώς να το κάνουν, καθώς θα υπάρχουν γείτονες που βρίσκονται σε ανάγκη για μια υγιή απασχόληση. Έτσι, το κάθε χωριό στην Ινδία θα γίνει σχεδόν μία αυτάρκης μονάδα, που θα παράγει ό, τι χρειάζεται. Θα ανταλλάσει, μόνο για την αγορά αυτών των αναγκαίων αγαθών, που δεν μπορούν να παραχθούν τοπικά.

Ο Γκάντι φέρνει για παράδειγμα μια βρετανική αποικία, την  Νατάλ,  που προστάτεψε τη ζάχαρή της φορολογώντας τη ζάχαρη που ερχόταν από άλλη βρετανική αποικία, τον Μαυρίκιο. Η Αγγλία αμάρτησε κατά της Ινδίας με το να επιβάλλει το ελεύθερο εμπόριο σ’ αυτήν. Μπορεί να ήταν τροφή για την ίδια, αλλά υπήρξε δηλητήριο γι’ αυτή τη χώρα.

Ο Γκάντι εφήρμοσε τη θεωρία του ‘σουαντέσι’ πειραματικά στην παραγωγή του  χειροποίητου υφαντού υφάσματος (khaddar) με απώτερο σκοπό να επεκταθεί σε κάθε χωριό και κάθε σπίτι και στην οικιοθελή απόρριψη των εισαγομένων ρούχων. Το ‘σουαντέσι’ διαδόθηκε με τη μορφή εθνικού κινήματος που εφαρμόσθηκε με θρησκευτική ευλάβεια. Ο Γκάντι συνιστούσε τους οπαδούς του να πάρουν τον παρακάτω όρκο: «Με το Θεό σαν μάρτυρά μου, ανακοινώνω επίσημα ότι από σήμερα θα αρκούμαι, για την προσωπική μου χρήση, στα ρούχα που κατασκευάζονται στην Ινδία από ινδικό βαμβάκι, μετάξι ή μαλλί˙ και θα απέχω τελείως από τη χρήση ξένων ρούχων, και θα καταστρέψω όλα τα ξένα ρούχα που έχω στην κατοχή μου.»

Η παραγωγή πρώτων υλών για τα υφάσματα στην Ινδία βοηθά  ταυτόχρονα και στην ανάπτυξη της γεωργίας, που για τον Γκάντι αποτελεί το δεύτερο πνεύμονα της οικονομίας. Τα χωριά πρέπει να γίνουν αυτοδιοικούμενα και αυτάρκη στο μέγιστο δυνατό βαθμό.  Η προσφυγή στη φυσική εργασία για τον  επιούσιο, θα επιφέρει μια σιωπηλή επανάσταση στην διάρθρωση της κοινωνίας.  Επιστροφή στα χωριά σημαίνει μια θεληματική αναγνώριση του καθήκοντος παροχής εργασίας για το ψωμί. Δεν υπάρχει τίποτε πιο ευγενές ή πιο πατριωτικό από το να εργαζόμαστε όλοι, τουλάχιστον μια ώρα την ημέρα, και να κάνουμε την εργασία που πρέπει να κάνουν οι φτωχοί και έτσι να ταυτίζουμε τον εαυτό μας μαζί τους.

Το μέγιστο όφελος από τη γεωργία μπορεί να επιτευχθεί με τη συνεταιριστική καλλιέργεια. Είναι πολύ καλύτερα για εκατό οικογένειες σ’ ένα χωριό να καλλιεργούν τη γη τους συλλογικά και να μοιράζονται το εισόδημα παρά να μοιράσουν τη γη μεταξύ τους σε εκατό μερίδια. Ό,τι ισχύει για τη γη ισχύει και για την κτηνοτροφία.

Η οικονομική πρόοδος, όταν γίνεται ανεξέλεγκτα με σκοπό την συγκέντρωση πλούτου καθίσταται ανταγωνιστική στην πραγματική ηθική πρόοδο. Είναι η εξέλιξη της ψυχής που μετράει περισσότερο και σ’ αυτήν θα πρέπει να αφιερωθούν η διάνοια και όλες οι άλλες δραστηριότητές μας.

Θα πρέπει ακόμη να τεθεί ένα φρένο στην βιομηχανική παραγωγή που καθιστά άνεργους χιλιάδες χειροτέχνες. Αν η Βεγγάλη είχε κηρύξει μποϊκοτάζ σε όλα τα ρούχα που κατασκευάζονταν από μηχανήματα θα ήταν πολύ καλύτερα. Τα μηχανήματα άρχισαν να ερημώνουν την Ευρώπη. Η καταστροφή τώρα χτυπά την πόρτα της Ινδίας. Τα μηχανήματα είναι το κύριο σύμβολο του σύγχρονου πολιτισμού˙ αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο αμάρτημα. Σήμερα τα μηχανήματα βοηθάνε μόνο λίγους να επιβληθούν πάνω στις πλάτες εκατομμυρίων ανθρώπων. Η κινητήρια ώθηση πίσω από όλα αυτά, δεν είναι η φιλανθρωπία για την εξοικονόμηση εργασίας, αλλά η απληστία. Η μηχανοποίηση είναι καλή όταν τα χέρια είναι πολύ λίγα για το έργο που πρόκειται να επιτευχθεί. Είναι όμως κακή όταν υπάρχουν περισσότερα χέρια από ό, τι απαιτείται για το έργο, όπως συμβαίνει στην Ινδία. Η βιομηχανοποίηση δεν είναι αναγκαία σε καμία χώρα. Και πολύ λιγότερο για την Ινδία.  Η μαζική παραγωγή θα πρέπει να γίνεται μέσα στα σπίτια των ανθρώπων. Τα μηχανήματα θα πρέπει να είναι πολύ απλά ώστε να μπορούν να μπουν σε εκατομμύρια σπίτια. Η αξία βρίσκεται στην εργασία και όχι στη μηχανή.

Ο οικονομικός πόλεμος είναι ένα παρατεταμένο βασανιστήριο. Και οι φθορές του δεν είναι λιγότερο τρομακτικές από αυτές του πραγματικού πολέμου. Η οικονομική κρίση μπορεί να αποφευχθεί αν οι άνθρωποι αγαπήσουν τη φτώχεια…. Η οικονομική κρίση γεννιέται επειδή τα μάτια μας ποθούν την περιουσία του γείτονά μας. Δεν θα υπάρξει φτώχεια στον πλανήτη αν πάρουμε την ιερή απόφαση ότι δεν θα έχουμε στην ιδιοκτησία μας περισσότερα από όσα χρειαζόμαστε για τις ατομικές μας ανέσεις.

Η ανεξάρτητη Ινδία μπορεί να εκπληρώσει το καθήκον της προς τον κόσμο που αναστενάζει, υιοθετώντας μια απλή και έντιμη ζωή, αναπτύσσοντας τις χιλιάδες οικοτεχνίες της και ζώντας ειρηνικά με τον κόσμο.