ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΣ (1760 – 1833) – Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΝΔΟΛΟΓΙΑΣ

Του Δημήτρη Βασιλειάδη

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ο Δημήτριος Γαλανός, ‘ο Αθηναίος’, είναι ο πρώτος και πολυγραφέστερος Έλληνας λόγιος της σύγχρονης εποχής που με το έργο του συνέβαλε ευρέως στην καλύτερη κατανόηση της ινδικής λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και θρησκευτικών παραδόσεων.  Γεννήθηκε το 1760 σε μικροαστική οικογένεια στην Αθήνα, που την εποχή εκείνη ήταν μια μικρή πόλη κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό. Ο πατέρας του Παντολέων και η μητέρα του Διαμαντό είχαν τρεις γιους και μια κόρη που την έλεγαν Καρυιά. Ο μεγαλύτερος αδελφός του πέθανε σε βρεφική ηλικία, και ο νεότερος, Φιλάρετος, ανέλαβε την διαχείριση της οικογενειακής τους περιουσίας. Η εκπαίδευση του Δημήτριου άρχισε στην Αθήνα κάτω από την καθοδήγηση του φημισμένου δάσκαλου Ιωάννη Βενιζέλου. Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, ο Γαλανός έφυγε από την Αθήνα   για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Μεσολόγγι, ένα σημαντικό εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο που διατηρούσε στενές σχέσεις με την Βενετία. Εκεί σπούδασε για τέσσερα χρόνια κοντά στον διακεκριμένο φιλόλογο Παναγιώτη Παλαμά. Μετά αναχώρησε για την Πάτμο όπου μελέτησε για έξι χρόνια αρχαία ελληνικά, φιλοσοφία, λατινικά, θεολογία, και εκκλησιαστική μουσική στην Ορθόδοξη Σχολή της μονής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Διευθυντής της σχολής ήταν ο διάσημος φιλόλογος Δανιήλ Κεραμεύς. Ο Γαλανός εξέφρασε τα συναισθήματα εκτίμησης που έθρεφε για τους πρώτους δάσκαλούς του , με γράμματα που έστειλε ενώ ζούσε στο Βαρανάσι, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατό τους, «ω Δανιήλ, ω Δανιήλ, ω Δανιήλ! Έσβησε η λάμψη του ελληνικού βλέμματος!» και θερμούς επαίνους για τον Παλαμά, «ω Παλαμά! …το θαύμα ολόκληρης της Ελλάδας!»

Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Γαλανός πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να συναντήσει τον θείο του Γρηγόριο που εκείνη την εποχή λειτουργούσε ως Μητροπολίτης Καισαρείας και Πρωτόθρονος της Ιεράς Συνόδου της Κωνσταντινούπολης. Ενώ εργαζόταν στην Πόλη ως δάσκαλος των παιδιών των ελληνικών οικογενειών, συνάντησε τον Μαδράτζογλου, έναν έμπορο και αντιπρόσωπο της ελληνικής κοινότητας της Βεγγάλης. Η συνάντηση αυτή έδωσε νέες κατευθύνσεις και συνέβαλε στην ριζική αλλαγή της ζωής του Γαλανού. Ο Μανδράτζογλου του πρότεινε την θέση του δάσκαλου για τα παιδιά των Ελλήνων εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στις πόλεις Ναράγιανγκαντζ, Ντάκα και Καλκούτα. Ο Γαλανός, διψώντας να διευρύνει τους ορίζοντες της γνώσης του, έκανε αποδεκτή την πρόταση του Μανδράτζογλου και άρχισε την προετοιμασία για το μακρύ ταξίδι στην Ανατολή. «…για να μεταφέρει τον πυρσό της πατρικής εκπαίδευσης στους Έλληνες της Ινδίας, και για να στείλει από κει στην Ελλάδα μερικές σπίθες από το ‘φως της Ασίας’,» σύμφωνα με τα λόγια του Γεννάδιου. Ο Γαλανός φυσικά δεν μπορούσε να προβλέψει τότε ότι δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά την πατρίδα των προγόνων του.

Ο ΓΑΛΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ

Ο Γαλανός αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη με πρώτο σταθμό την Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Όρος Σινά, η οποία έστελνε τους ιερείς και δασκάλους  στην ελληνική κοινότητα της Βεγγάλης. Από το Όρος Σινά ταξίδευσε δια ξηράς στη Βασόρα απ’ όπου επιβιβάσθηκε σε καράβι με προορισμό την Καλκούτα. Μετά από ένα ταξίδι έξι μηνών, ο Γαλανός, σε ηλικία είκοσι έξι ετών, έφθασε στην Βεγγάλη το 1786. Εκεί δίδαξε ελληνικά για έξι χρόνια. Στενός φίλος και εργοδότης του ήταν ο Κωνσταντίνος Πανταζής, ένας μετανάστης από την Ήπειρο και πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας. Την εποχή εκείνη η αγγλοκρατούμενη Βεγγάλη περνούσε μια  εποχή πολιτιστικής αναγέννησης. Η ανάμειξη δυτικών και ινδικών ιδεών αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη για τις κοινωνικές και θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις της πνευματικής εταιρείας, ‘Brãhmo Samãj’, που ιδρύθηκε το 1828 από τον Rãja Rãma Mohan Roy (1772 – 1833). Η Ασιατική Βασιλική Εταιρεία της Ασίας (Royal Asiatic Society of Bengal) είχε ήδη ιδρυθεί από το 1784 και αρκετοί Ευρωπαίοι λόγιοι είχαν αφοσιωθεί στη μελέτη της σανσκριτικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Είναι πιθανό επομένως ότι ο Γαλανός συναντήθηκε με ορισμένους διανοούμενους της εποχής και άρχισε την προσωπική του μελέτη στις ινδικές γλώσσες και λογοτεχνία. Εντυπωσιασμένος από την πολυχρωμία και τον λογοτεχνικό πλούτο των ινδικών κειμένων, και έχοντας εξασφαλίσει επαρκή οικονομική ανεξαρτησία, ο Γαλανός αποφάσισε να αποσυρθεί από την δουλειά του για να αφοσιωθεί εξ’ ολοκλήρου στη μελέτη της σανσκριτικής γλώσσας.

Το 1793, ο Δημήτριος Γαλανός αναχώρησε για την πόλη του Μπενάρες (Βαρανάσι). Καθοδηγητής και σύμβουλος του υπήρξε ο γραμματέας (Munśī) του βασιλιά (Mahãrãja) του Μπενάρες, Śītal Prasād Sinh. Ο τελευταίος τον συνέστησε στον βασιλιά του Μπενάρες (γνωστό επίσης ως Kāśī Nareśa, Mahārāja Udita Nārāyaṇa Sinh. Ο Γαλανός εμπνευσμένος από την υποστήριξη και βοήθειά τους σύντομα μελέτησε σε βάθος τη σανσκριτική ή ‘γλώσσα των θεών’ (devabhãsã, όπως την αποκαλούν οι θρησκευόμενοι ινδοί). Δάσκαλοι του ήταν ο Kandardasa (; Candradãsa) από το ‘Kāśī, (Μπεναρές), την πόλη των Βραχμάνων,’ (τον οποίο ο Γαλανός αναφέρει σε μια σύντομη σημείωση που βρέθηκε στο χειρόγραφό της μετάφρασής του στην Bhagavad Gītā) και ο Paṇḍit Sue Rām (; Śiva Rām), τον οποίο αναφέρει στην Τελευταία του Διαθήκη).

Ανάμεσα στους λίγους ξένους που σχετίσθηκε ο Γαλανός ήταν και ο Ρώσος έμπορας, Peter Federoff. Ο Αγγλικανός Αρχιεπίσκοπος Heber γράφει γι’ αυτόν στο βιβλίο του Narrative of a Journey Through the Upper Provinces, το 1824: «Υπάρχει και ένας Ρώσος εδώ, ο οποίος από φυσική συμπάθεια ζει κοντά στον Έλληνα. Αυτός είναι όμως έμπορας, και φαίνεται να κινείτε σε πολύ χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα από αυτά του φίλου του». Ο  Federoff πέθανε το 1825 στο Μπενάρες και ο τάφος του κτίσθηκε από τον Γαλανό. Η επιγραφή που χαράχτηκε στην ταφόπετρα έχει ως εξής: «Sacred to the Memory of Peter Federoff Native of Rufsia Who died in the prime of Life on the 4th Jan.y. 1825», και ακολουθεί στα ελληνικά, «Ο ΞΕΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΝΟΣ ΤΩ ΞΕΝΩ ΠΕΤΡΩ ΤΩ ΡΩΣΣΩ».

Τα ταξιδιωτικά απομνημονεύματα του Αρχιεπίσκοπου Heber μας δίδουν χρήσιμες πληροφορίες και για τον χαρακτήρα και τις συνήθειες του Γαλανού, τον οποίο  περιγράφει, χωρίς να αναφέρει το όνομά του, με τα ακόλουθα λόγια:

«Ανάμεσα τους είναι και ένας Έλληνας. Ένας καλά πληροφορημένος και ευγενής άνθρωπος, που έχει εγκατασταθεί εδώ για πολλά χρόνια, ζώντας με τα δικά του μέσα, οτιδήποτε κι’ αν είναι αυτά, και επαγγέλλεται τη μελέτη της σανσκριτικής. Άκουσα καλά λόγια γι’ αυτόν αργότερα στο Allahabad, και εντυπωσιάσθηκα πολύ από την μοναχικότητα και το μυστήριο του χαρακτήρα και της κατάστασής του. Είναι πολύ καλός λόγιος στην αρχαία γλώσσα της χώρας του και μιλά καλά αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Οι τρόποι του είναι αριστοκρατικοί και ζει με την άνεσή του. Έχει ελάχιστες σχέσεις με τους Άγγλους, άλλα διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τις σημαντικότερες ινδικές οικογένειες. Για ένα διάστημα θεωρήθηκε ύποπτος από την κυβέρνηση, αλλά μετά από μακρά παρακολούθηση δεν βρήκαν τίποτα ύποπτο πάνω του που να επιβεβαίωνε τις υποψίες τους, και κατά την διάρκεια του πρώτου Pindaree πολέμου του Hasting, έδωσε εθελοντικά και σε διάφορες περιπτώσεις σημαντικές πληροφορίες. Τόσοι λίγοι Ευρωπαίοι, όμως, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν κατοικούν στην Ινδία, κάτι που καθιστά περίεργο το γεγονός ότι κάποιος θα την προτιμούσε για κατοικία, χωρίς να έχει κάποιο ισχυρότερο κίνητρο από την αγάπη στην σανσκριτική λογοτεχνία, ιδιαίτερα όταν δεν φαίνεται να επαγγέλλεται κάποια εργασία πάνω στο θέμα αυτό.»

Η αγάπη του Γαλανού στη σανσκριτική γλώσσα και λογοτεχνία, οι φιλικές του σχέσεις με τους Βραχμάνους και η υιοθέτηση της ινδικής ενδυμασίας από αυτόν  έκαναν ορισμένους συμπατριώτες του σε μεταγενέστερους χρόνους να διερωτηθούν για το αν άλλαξε θρησκεία και ασπάσθηκε τον ινδουισμό. Τις υποψίες αυτές εκφράζει και η αναφορά στο βιογραφικό τμήμα του βιβλίου Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος που δηλώνει ότι ο Γαλανός έγινε Βραχμάνος και τιμήθηκε σαν λόγιος και άγιος τόσο από τους Ινδούς όσο και από τους Ευρωπαίους. Η αναφορά αυτή (ότι έγινε Βραχμάνος) δεν ευσταθεί, καθώς ένα άτομο είναι Βραχμάνος μόνο με τη γέννηση του σε Βραχμανική οικογένεια. Ενδείξεις ότι ο Γαλανός συνέχισε να διατηρεί τη χριστιανική του πίστη καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του βρίσκονται στην αλληλογραφία που διατηρούσε με Έλληνες ιερείς στην Καλκούτα, το Όρος Σινά και την Ελλάδα. Επίσης, η Τελευταία του Διαθήκη αρχίζει με την πάγια χριστιανική φράση, «Στο Όνομα του Θεού, Αμήν», ενώ παράλληλα περιλαμβάνει ακριβείς οδηγίες για την ταφή του σώματός του στο χριστιανικό νεκροταφείο της πόλης. Η πλειοψηφία των ινδουιστών καίει τους νεκρούς της.

Ο Νικόλας Κεφάλας, ένας Έλληνας καπετάνιος από τη Ζάκυνθο, που επισκέφθηκε τον Γαλανό στο Βαρανάσι, εξήγησε ότι ο λόγος που παρακίνησε τον Αθηναίο σοφό να σπουδάσει και να υιοθετήσει τις Βραχμανικές συνήθειες ήταν η επιθυμία του να εμβαθύνει την κατανόησή του και να μάθει την άριστη και ηθική ζωή των Βραχμάνων. Πρόσθεσε όμως ότι παρ’ όλα αυτά, ο Γαλανός παρέμεινε πιστός χριστιανός και τόνισε το γεγονός ότι οι ινδουιστές δεν αποδέχονται αποστάτες. Η ευκολία με την οποία ο ασυνήθιστα και άριστα μορφωμένος ξένος κινούταν στην ινδική κοινωνία δεν μπορεί να ειδωθεί παρά μόνο σαν ένδειξη ότι το όραμά του είχε σταθερά προσηλωθεί πέρα από τα ανθρώπινα ιδεολογικά όρια.

Ο Κεφάλας κατόρθωσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Γαλανού, ο οποίος του έδωσε το χειρόγραφο της μετάφρασης της Cāṇakya,, για να το παραδώσει στις ελληνικές αρχές στην Πελοπόννησο. Αλλά ο επιτήδειος καπετάνιος, αντί να πράξει τα δέοντα, έδωσε το σανσκριτικό κείμενο στην βιβλιοθήκη του Βατικανού, η οποία δημοσίευσε το 1825 την πρώτη ευρωπαϊκή έκδοση, μαζί με την ελληνική και ιταλική μετάφραση κάτω από το όνομα του Κεφάλα. Στην εισαγωγή του κειμένου, ο Κεφάλας παρουσιάζει τον εαυτό του σαν ένα γενναίο ταξιδιώτη ο οποίος, στα μακρινά του ταξίδια, συνάντησε Βραχμάνους από τους οποίους έλαβε σανσκριτικά κείμενα υψίστης σημασίας. Δεν ξεχνά όμως, να αναφέρει τη ‘βοήθεια’ που έλαβε από τον Γαλανό:

«Βρήκα τον εαυτό μου σ’ αυτή την πόλη να συζητά με τους πιο σοφούς και διακεκριμένους ανθρώπους, και συνέβη να συναντήσω ένα φημισμένο Βραχμάνο, Gajanoung, ο οποίος μου δώρισε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο, Sommaria di sentenze morali του Ινδού φιλόσοφου Sanakea. Ο φιλόσοφος αυτός χαίρει μεγάλης εκτιμήσεως ανάμεσα στους Ινδούς, και ορισμένοι πιστεύουν ότι έζησε την εποχή της δυναστείας του Rama-Pritarà, που χρονολογείτε πίσω στο 2641 π.Χ. Το παραπάνω βιβλίο είναι γραμμένο στην ιερή σανσκριτική διάλεκτο….αλλά για καλή μου τύχη συνάντησα τον Έλληνα φιλόσοφο Δημήτριο Γαλανό από την Αθήνα, ο οποίος ζούσε στην Ινδία για 35 χρόνια. Ένας διακεκριμένος άνθρωπος στις επιστήμες και τα γράμματα καθώς και στα λατινικά, αγγλικά, και άλλες ευρωπαϊκές και ανατολικές γλώσσες και ιδιαίτερα στην σανσκριτική διάλεκτο και τα μυστήρια των Ινδών, που έχαιρε  ευρείας εκτιμήσεως από τους Βραχμάνους και τους ταξιδιώτες όχι μόνο για τη σοφία του, αλλά και για την δικαιοσύνη του. Ζήτησα να με βοηθήσει στη μετάφραση [του βιβλίου αυτού] στην μητρική γλώσσα μας και αυτός, όπως ήταν καλός πατριώτης, δέχθηκε, μιας και ο Sanakea δεν ήταν ακόμη γνωστός σε καμία ευρωπαϊκή γλώσσα.»

Ο Κεφάλας συνέγραψε και δημοσίευσε ένα ακόμη βιβλίο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ινδία το 1824, με τίτλο, «Περιγραφή της Πόλης του Μπενάρες στην Ινδία, ο Ινδικός Πολυθεϊσμός, οι Αιρέσεις και τα Έθιμα των Ανθρώπων Αυτών», που   συμπεριλάμβανε και ένα γεωγραφικό χάρτη της Ινδίας με δικό του σχεδιασμό. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας μιλά ξανά με θετικά λόγια για τον Γαλανό:

«Στην έρευνα που διεξήγαγα στο Μπενάρες σχετικά με την ινδική θρησκεία, βοηθήθηκα σε μεγάλο βαθμό από τον φιλόσοφο Δ. Γαλανό….έναν πολύ σεβαστό και άξιο άνθρωπο, ο οποίος ακολουθώντας τα βήματα του Πυθαγόρα και Πλάτωνα μύησε τον εαυτό του στα ινδικά μυστήρια, και ο οποίος μια μέρα θα εμπλουτίσει την Ευρώπη με την εμβριθή γνώση του και ανακαλύψεις.»

Η λογοτεχνική πειρατεία του Κεφάλα, που συμπτωματικά έκανε την Cāṇakya γνωστή στην Ευρώπη, διάρκεσε για λίγο διάστημα, καθώς λίγα χρόνια αργότερα τα χειρόγραφα του Γαλανού έφθασαν στην Ελλάδα και ο σφετερισμός του αποκαλύφθηκε. Στο χειρόγραφο της Cāṇakya (Αρ. 1855) που βρίσκεται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, υπάρχει ένα γράμμα που αναφέρει τα εξής: «Ο Δημήτριος Γαλανός, ο Αθηναίος, μετά από παράκληση του αξιότιμου καπετάνιου Νικόλαου Κεφάλα, στέλνει μέσω των χειρών του αυτή την μικρή εργασία με το πρωτότυπο σανσκριτικό κείμενο για να το παραδώσει στις ελληνικές αρχές στην Πελοπόννησο. Από την Ινδία, Δεκέμβριος 1823.»

Το 1831, ο Γαλανός αποπειράθηκε για μια ακόμη φορά να στείλει ένα από τα χειρόγραφά του, την Bhāminī-Vilāsa, «προς όφελος των νέων φιλολόγων της ελληνικής φυλής», στον πρώτο Πρόεδρο και Κυβερνήτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μέσω του συγγενή του Αρχιεπισκόπου των Αθηνών Νεόφυτου. Ο Ιωάννης Καποδίστριας όμως δολοφονήθηκε την ίδια χρονιά και το χειρόγραφο δεν έφθασε ποτέ σ’ αυτόν.

Ο Γαλανός διατηρούσε στενή αλληλογραφία με τους συγγενείς του στην Ελλάδα τους οποίους και ενίσχυε οικονομικά. Επίσης, παρακολουθούσε τα νέα της ελληνικής επανάστασης από τις αγγλικές εφημερίδες. Πιθανότατα επισκέφθηκε τους φίλους του στην Καλκούτα και Ντάκα, τουλάχιστον μια φορά, το 1821, καθώς η επιγραφή στην ταφόπετρα του Αλέξανδρου Πανιότυ αναφέρει ότι συντάχθηκε από τον Γαλανό. Στο τελευταίο γράμμα του (με ημερομηνία 14 Δεκεμβρίου 1832) που απηύθυνε στον ανιψιό του Παντολέων, ζητά με έντονο ενδιαφέρον να πληροφορηθεί για την κατάσταση στη χώρα και την οικογένεια του:

«Γράψε μου πώς έχει η παρούσα κατάσταση στην πατρίδα μας. Ευτυχείτε περισσότερο τώρα που απελευθερώθηκε ή πρωτύτερα όταν ήταν κάτω από τον ζυγό και την δουλεία; Γράψε μου πώς ονομάζονται οι πρώτοι και οι άρχοντες των Αθηνών. Γράψε μου πώς είναι η οικία του πατρός μου και πόσους αδελφούς και αδελφές έχεις, και ποιο είναι το όνομα της μητέρας σου και ποιανού κόρη είναι. Γράψε μου πώς είναι το σπίτι της αδελφής μου Καρυιάς και από ποια αρρώστια πέθανε ο Παναγής. Γράψε μου, αν έχεις είδηση, αν ο Παναγής έδωσε χίλια τριακόσια ρούπια της Καλκούτας στη Φιλόμουσο Εταιρεία, και αν έδωσε στον πατέρα σου 500 ρούπια ή όχι.»

Σε προηγούμενη επιστολή του (με ημερομηνία Δεκέμβριος 1829) που έστειλε στον ανιψιό του, Παντολέων, μετά από τον θάνατο του πατέρά του, ο Γαλανός του υπόσχεται πνευματικό και οικονομικό πλούτο και αναφέρεται στον Ισοκράτη και στους σοφούς της Ινδίας για να τον παροτρύνει  να έρθει κοντά του στην Ινδία:

«Αν είσαι λογικός και μεγαλόφρων, έλα σε μένα. Αν είσαι αλόγιστος και μικρόφρων, και μικροπρεπής ή δουλοπρεπής μείνε εκεί και παράμεινε βάρβαρος και χυδαίος ελαιοπώλης ή οινοπώλης ή ορυζοπώλης ή οσπριοπώλης. Επειδή έχεις το όνομα του πατέρα μου, του καλού και αγαθού εκείνου ανδρός, και οξύ νου όπως άκουσα, γι’ αυτό αγαπώ να έρθεις σε μένα. Εγώ έγραψα στους πατέρες του Όρους Σινά περί των εφοδίων σου όταν έλθεις. Λάβε και όσα έχεις βιβλία και λεξικά και την γραμματική. Αν όμως εσύ δεν έλθεις θα έλθει άλλος και θα γίνει κληρονόμος και παιδείας και περιουσίας. Ο μεν Ισοκράτης γνωμοδοτεί, «Μή κατόκνει μακράν ‚δόν πορεύεσθαι πρός τους διδάσκειν τι χρήσιμον επαγγελομένους».  Οι δε σοφοί των Ινδών λένε, «ότι ο φρόνιμος άνθρωπος αφήνει και το σπίτι και οικείους, και φίλους, και ξενιτεύεται και κακοπαθεί για την αναζήτηση και εύρεση μάθησης και χρημάτων». Αλλά εσύ, αν και βλέπεις ότι σου προσφέρονται εύκολα όλα αυτά τα αγαθά, δεν θέλεις να τα επωφεληθείς με λίγο κόπο, αλλά αμελείς και τεμπελιάζεις και καθηλώνεσαι σαν να είσαι υπνωτισμένος από μαγικό βότανο (μανδραγόραν). Ανυψώσου άνθρωπε, και γνώθι σαυτόν. Γίνε Προμηθεύς και όχι Επιμηθεύς. Σου ορκίζομε και σε πληροφορώ και σε βεβαιώ ότι μετά από δύο ή τρία χρόνια αφότου έλθεις θα αναχωρήσουμε από δω και θα επιστρέψουμε στην πατρίδα. Και τότε θα είσαι αξιοζήλευτος, και μακαριστός, δακτυλοδεικτούμενος, και επαινούμενος.»

Στη συνέχεια του γράμματος, ο Γαλανός εκφράζει την θλίψη του για τον θάνατο του αδελφού του με στωικό πνεύμα ενώ παράλληλα εκφράζει την αγάπη του σε όσους μανθάνουν και παιδεύονται: 

«Και ένοιωσα μεγάλη θλίψη, και έχυσα θερμά δάκρυα για τον θάνατο του πατέρα σου και αδελφού μου Φιλάρετου. Αλλά τι να κάνουμε και τι να πούμε, «όπως θέλησε ο Κύριος, έτσι και έγινε». Άκουσε δε και τα εξής ενός σοφού Βραχμάνου: «Η μεν σύναξη τέλος έχει την διασκόρπιση. Η δε σύζευξη τέλος έχει την διάζευξη. Η δε ανύψωση τέλος έχει την κατάπτωση. Η δε ζωή τέλος έχει τον θάνατο». Δεν μου γράψατε πόσα (χρήματα) λάβατε όταν επέστρεψε ο Παναγής από την Ινδία. Αγάπα τον ως αδελφό, επειδή και αυτός σε αγαπά. Αυτός μου έγραψε πολλούς επαίνους για σένα, όταν ήλθε στην Καλκούτα, ότι έχεις οξύνοια, και ότι μανθάνεις μαθήματα ελληνικά, και ότι έχεις κλίση στην μάθηση. Και μου υποσχέθηκε με όρκο ότι θα ξανάρθει στην Ινδία μαζί σου. Μαθαίνει ο Αθανάσιος ελληνικά ή όχι; ‘´Όστις μανθάνει και παιδεύεται εκείνον εγώ αγαπώ.’»

Ο Παντολέων τελικά αποφάσισε να έρθει στην Ινδία και έφθασε στην Βεγγάλη στα τέλη του 1832. Αλλά, ο θείος του, αντί να του ζητήσει να έρθει κατευθείαν στο Μπενάρες, τον συμβούλευσε να σπουδάσει κοντά στον π. Ανανία στην Καλκούτα:

Χάρηκα που έμαθα από το γράμμα που μου έστειλες καθ’ οδόν, ότι κατευθύνεσαι προς εμένα. Χάρηκα επίσης που με πληροφόρησες ότι μαθαίνεις γραμματική κοντά στον αξιοσέβαστο π. Ανανία, και όπως αυτός ο σεβάσμιος άνδρας μαρτυρεί έχεις χαρακτήρα ελληνικό και πνεύμα προς μάθηση. Εύγε! ‘‘Εάν ης φιλομαθής έση και πολυμαθής’. Και, ‘καλόν δε και γέροντι μανθάνειν σφόδρα’. Εσύ δε έχεις νεανική ηλικία, για να αντέξεις κάθε κόπο, και νου έχεις σταθερό και προσηλωμένο στη μάθηση. Γράψε μου απλά και χωρίς περιστολές όποια γνώμη έχεις. Εγώ δεν κρίνω ορθό επί του παρόντος να αναχωρήσω αμέσως για την πατρίδα (όπως εσύ επιθυμείς και σημειώνεις στο γράμμα που μου έστειλες) καθώς τα πράγματα στην Ελλάδα είναι ανώμαλα και άστατα. Από τότε που αναχώρησες από κει, έγιναν πολλές στάσεις και μεταβολές, όπως θα μάθεις ακριβέστερα από τον πολυμαθή φίλο μου κ. Κωνσταντίνο Πανταζή, ο οποίος μαθαίνει από τις εφημερίδες οτιδήποτε γίνεται παντού.

Στο ίδιο γράμμα, ο Γαλανός εκφράζει τον βαθύ του σεβασμό στους παλιούς του φίλους στην Καλκούτα: «…πήγαινε στο σπίτι του άλλου φίλου μου Μανωλάκη Αθανασίου προς χαιρετισμό, και φίλησε το δεξί του χέρι, όπως συνηθίζεται στην πατρίδα μας να κάνουν οι νεώτεροι προς τους πρεσβύτερους σε ένδειξη ευλάβειας. Όσο σεβασμό δείχνεις σε μένα, τόσο και μεγαλύτερο να επιδεικνύεις στον ακριβέστατο φίλο μου Κωνσταντίνο Πανταζή, γιατί αυτός είναι άλλος εγώ». Σύντομα ο Γαλανός αρρώστησε βαριά και πέθανε στις τρεις Μαίου του 1833, (είκοσι μέρες πριν από την άφιξη του Παντολέων στο Μπενάρες). Το Asiatic Journalανακοίνωσε κάτω από την στήλη ‘Θάνατοι’, Μάιος 3: «Στο Μπενάρες, ο κ. Δημήτριος Γαλανός, ηλικίας 74 ετών. Ο κύριος αυτός ήταν Έλληνας υπήκοος, και για πολλά χρόνια αφοσιώθηκε με μοναδική ενδελέχεια στην μελέτη των ιερών γλωσσών και την λογοτεχνία των Ινδουιστών. Κατανοείται ότι άφησε πολλές μεταφράσεις από την σανσκριτική στην ελληνική».

Η ταφή του Γαλανού καταγράφηκε στο ετήσιο (1833 μ.Χ.) Αρχείο Ταφών της Επισκοπής του Μπενάρες, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο Lucknow και διαφυλάσσεται σήμερα στην Επισκοπή του Allahabad. Επίσης καταγράφηκε στο ετήσιο (1833 μ.Χ.) Αρχείο Ταφών της Αρχιεπισκοπής και Επισκοπής της Καλκούτας, και στον Πρώτο Κώδικα (1792 – 1914) της Ελληνικής εκκλησίας στην Καλκούτα. Η αιτία του θανάτου δεν αναφέρεται, αλλά ο Schulz υποθέτει ότι μπορεί να πέθανε από χολέρα, καθώς σύμφωνα με το βιβλίο, Recollections of Northern India (London, 1848) που έγραψε ο αιδεσιμότατος William Buyers, στην πόλη του Μπενάρες την εποχή εκείνη υπήρχε επιδημία χολέρας που θέρισε χιλιάδες. Το σώμα του Γαλανού θάφτηκε από τον τοπικό ιερέα A. Hammond, στο χριστιανικό νεκροταφείο της πόλης που τον φιλοξένησε για περισσότερο από την μισή ζωή του. Στην ταφόπετρα υπάρχει η εξής επιγραφή:

IN MEMORY OF
DEMETRIUS GALANOS
AN ATHENIAN.
ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΓΑΛΑΝΟΥ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑΙΟΥ
(ακολουθούν δυο γραμμές στην περσική)

Το νόημα των περσικών (επίσημη γλώσσα της εποχής) γραμμών που συντάχθηκαν προφανώς από τον Munśī Śītal Sinh, (ένα σοφό Βραχμάνο, φίλο και δάσκαλο) είναι λίγο πολύ το ίδιο με αυτό που καταγράφηκε στο Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος (σ. XXX) και εκφράζει τον θρήνο των Ινδών Βραχμάνων και φίλων του.

Βαβαί εκατοντάκις! Ότ’ ο Δημήτριος Γαλανός
Απήλθεν εκ του κόσμου τούτου εις τας αιωνίους μονάς,
Μετά κλαυθμού και οδυρμού το οίμοι! Είπον έξω φρενών
‘Απήλθε φευ: ο Πλάτων του Αιώνος.

Η επιγραφή που αναφέρει ο Αναστάσιος Γούδας (δηλ. SACRED TO THE MEMORY OF DEMETRIUS GALANOS AN ATHENIAN WHO DIED AT BENARES IN THE EAST INDIES ON THE 3rd OF MAY 1833 AGED 72 YEARS) δεν υπάρχει στον τάφο. Πιθανώς μπέρδεψε την επιγραφή του τάφου με το αγγλικό τμήμα της επιγραφής που χαράχθηκε στη μαρμάρινη πλάκα που έστησε ο ανιψιός του Γαλανού στην Ορθόδοξη εκκλησία της Καλκούτας. Η αγγλική επιγραφή ακολουθείτε από μια σύντομη μετάφραση στην περσική και έναν επιτήδειο ύμνο οκτώ γραμμών στην ελληνική που συνέταξε ο π. Ανανίας και έχει ως εξής:

Ο εξ Ελλάδος Γαλανός Αθηναίος
Τέθνηκε Δημήτριος εν γη Ινδίας
Μουσών δ΄ων φίλος ο ανήρ και παιδείας
Λαμπρός κατεστη τη φήμη και τη κλήσει
Λιπών δε τόνδε τον πολύμοχθον βίον
Απήλθεν εις άλυπον και αΐδιον βίον
Ίστησι τοίνυν, ευγνωμοσύνης χάριν
Ο αδελφιδός αυτού το δε κενοταφείον
Ο Παντολέων, εις αΐδιον μνήμην.

Ο Δημήτριος Γαλανός έμεινε στην ιστορία όχι μόνο για το πρωτοποριακό έργο του στην ανάπτυξη της ελληνικής ινδολογίας, αλλά και για τη γενναιοδωρία του στα ελληνικά γράμματα. Με την τελευταία του θέληση και διαθήκη μοίρασε την αξιόλογη περιουσία του στον ανεψιό του Παντολέοντα και την Ακαδημία των Αθηνών. «…Διατάσω ώστε αφού πρώτα εντελώς πληρωθούν και ικανοποιηθούν όλα μου τα χρέη, χαρίσματα, έξοδα ταφής και τα βάρη της εκτέλεσης αυτής της διαθήκης, και μετά την πληρωμή αυτών και παντός μέρους αυτών, δίνω και χαρίζω στον ανιψιό μου Παντολέοντα Γαλανό το μισό της προαναφερομένης περιουσίας μου, το δε άλλο μισό στην κυριωτέρα ακαδημία των Αθηνών. Επίσης δίδω και χαρίζω στην κυριωτέρα Ακαδημία των Αθηνών όλα μου τα Σανσκριτικά βιβλία, χειρόγραφα, μεταφράσεις και το λεξικό του Μινινσκίου (Meniṅski) σε τρεις τόμους.» Η κυριωτέρα Ακαδημία των Αθηνών μετονομάσθηκε σε Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1837. Στα αρχεία του Πανεπιστημίου, ο Δ. Γαλανός έχει καταχωρηθεί ως ένας από τους ευεργέτες του.

Ο Γαλανός δεν ξέχασε τους δασκάλους και υπηρέτες του, καθώς η τελευταία του διαθήκη συνεχίζει: «Επίσης, δίδω και χαρίζω στον δάσκαλο (pandit) μου, Sue Ram, το ποσό των διακοσίων ρουπιών, στον υπηρέτη μου, Mooradeen, τριάντα ρουπίες, στον υπηρέτη μου, Nawaze, τριάντα ρούπια και στον υπηρέτη μου, Buyon, είκοσι ρούπια.» Σχετικά με τα έξοδα ταφής, «Ακόμη, επιθυμώ από τα οκτακόσια ρούπια που βρίσκονται στα χέρια του Moonsy Seetul Sing, τετρακόσια να πληρωθούν σε όποιο άτομο ή άτομα είναι εξουσιοδοτημένα να λάβουν το ποσό ένεκα αγοράς τμήματος γης στον χώρο της εκκλησίας, για την ταφή μου, και τα υπόλοιπα τετρακόσια επιθυμώ να δοθούν στον κ. Mr. James Best για τον σκοπό της ανοικοδόμησης ενός μνημείου πάνω από τον τάφο μου».

Δυστυχώς, το άτομο ή τα άτομα που έλαβαν τα χρήματα αυτά δεν έδειξαν τον δέοντα σεβασμό στη μνήμη του κορυφαίου λόγιου και ανοικοδόμησαν το μνημείο του τάφου με αμμοκονίαμα και ασβεστόχριστο που χρησιμοποιούταν την εποχή εκείνη αντί τσιμέντου για την ανοικοδόμηση των κτιρίων. Όλοι οι άλλοι τάφοι στο νεκροταφείο, συμπεριλαμβανομένου και αυτού του Federoff που ανοικοδόμησε ο ίδιος ο Γαλανός, είναι κτισμένοι με επεξεργασμένες πέτρινες πλάκες. Σαν αποτέλεσμα  της πρόχειρης κατασκευής, ο τοίχος του τάφου έσπασε και η πρώτη επισκευή έγινε με προσωπικά έξοδα του Κ.Δ. Πετροκόκκινου το 1905. Τον Οκτώβριο του 1995, Ο Κωστής Αιλιανός, που υπηρετούσε ως Πρέσβυς της Ελλάδας στην Ινδία, επισκέφθηκε το τάφο του Γαλανού και παρεχώρησε το ποσό των 3.000 Ρουπιών στον παρόντα συγγραφέα για την επισκευή του. Η επισκευή του τάφου με τσιμέντο ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 1995 και με την ευκαιρία αυτή οργανώθηκε στο Μπενάρες μια μικρή τελετή στην μνήμη του μεγάλου σανσκριτολόγου στην οποία συμμετείχαν Έλληνες, Ινδοί, και άλλοι Ευρωπαίοι μελετητές και λόγιοι.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΑΛΑΝΟΥ

Ο Γαλανός εργάσθηκε ακούραστα και μετέφρασε στα ελληνικά ορισμένα από τα πιο σημαντικά κείμενα της ινδικής λογοτεχνίας. Τα χειρόγραφα του είναι δεμένα σε είκοσι τόμους (Χειρόγραφα No. 1836 – 1855), και διασώζονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. Δέκα από αυτά δημοσιεύτηκαν μετά από τον θάνατό του (μεταξύ των ετών 1845 και  1853) σε επτά τόμους.

Ο πρώτος τόμος, που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο, Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος Δ. Γαλανού (Αθήνα, 1845, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες xlviii + 155), περιλαμβάνει τη σύντομη βιογραφία του μαζί με τριακόσιους τριάντα στίχους από τα λυρικά ποιήματα του Bhartṛhari, Nīti-śataka και Vairāgya-śataka (Χειρ. Αρ. 1851), ογδόντα-έξι στίχους από την Laghu-cāṇakya (Χειρ. Αρ. 1855) και ενενήντα –οκτώ ερωτο-διδακτικούς στίχους από το πρώτο τμήμα της Bhāminī-vilāsa του Paṇḍitarāja  Jagannãtha (δεύτερο τμήμα του Χειρ. Αρ. 1851).

Ο δεύτερος τόμος με τίτλο, Βαλαβαράτα ή Συντομή της Μαχαβαράτας (Αθήνα, 1845, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες lxvi + 867), δημοσιεύθηκε, όπως και ο πρώτος με έξοδα του φιλóμουσου Ιωάννη Δούμα. Περιλαμβάνει τη μετάφραση της Bãlabhãrata του τζαϊνιστή ποιητή Amaracandra -Sūri (Χειρ. Αρ. 1847 και 1848).

Ο τρίτος τόμος με τίτλο Γιτά ή Θεσπέσιον Μέλος, (Αθήνα, 1848, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες lxxxii + 126), περιλαμβάνει την μετάφραση της Bhagavad Gītā (Χειρ. Αρ. 1854). Στο χειρόγραφο υπάρχει μια σημείωση που μας πληροφορεί ότι η μετάφραση ολοκληρώθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1802. Το βιβλίο αυτό γνώρισε την  μεγαλύτερη επιτυχία και επανεκδόθηκε δύο φορές μαζί με την νεοελληνική μετάφραση του Τ. Βρατσάνου και του Γ. Ζωγραφάκη.

Ο Τέταρτος τόμος με τίτλο Ραγγού Βάνσα ή Γενεαλογία του Ραγγού, (Αθήνα, 1850, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες xcv + 275), περιλαμβάνει τη μετάφραση της Raghuvaṃśa του Kãlidãsa (Χειρ. Αρ 1849).

Ο πέμπτος τόμος που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο ‘Ιτιχάσα Σαμουτσάγια, τουτέστιν Αρχαιολογίας συλλογή, ή περί διαλόγων τε και μύθων φιλοσοφικών, νομίμων τε και εθίμων Ινδικών, συλλεχθέντων κατ’ εκλογήν εκ της Μαχαβαράτα, συγγραφείσης υπό του φιλοσόφου Βεκάσα., (Αθήνα, 1851, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες xxxvi + 285), περιλαμβάνει την Itihãsa Samuccaya (Χειρ. Αρ. 1843). Στο χειρόγραφο υπάρχει μια σημείωση που μας πληροφορεί ότι η μετάφραση ολοκληρώθηκε το 1824.

Ο έκτος τόμος που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο, Χιτοπαδάσσα ή Πάντσα Τάντρα (Πεντάτευχος),συγγραφείσα υπό το σοφού Βισνουσάρμανος και Ψιττακού Μυθολογίαι Νυκτεριναί, (Αθήνα, 1851, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, Hitopadeśa ή Pañcatantra, σελίδες 150, Στεφανίτης και Ιχνηλάτης, σελίδες 111, Śuka-saptati, σελίδες 77), περιλαμβάνει ιστορίες από την Hitopadeśa (δεύτερο τμήμα του Χειρ. Αρ. 1852), Pañcatantra (Χειρ. Αρ. 1842 και 1852) και την μετάφραση της Śuka-saptati (Χειρ. Αρ. 1850).

Τέλος, ο έβδομος τόμος με τίτλο, Δουργά, (Αθήνα, 1853, έκδ. Γ. Τυπάλδος και Γ. Αποστολίδης, σελίδες xxxix + 67), περιλαμβάνει την μετάφραση της Devīmāhātmyam (δεύτερο τμήμα του Χειρ. Αρ. 1842).

Πιο πρόσφατα, το 2001, ο Ελληνο-Ινδικός Σύλλογος Φιλίας στην Αθήνα, κάτω από την αιγίδα του πρώην Πρέσβη στην Ινδία και συγγραφέα δρ. Βασίλη Βιτσαξή, και με την οικονομική υποστήριξη του Ωνασείου Ιδρύματος, δημοσίευσε μιά φωτογραφική έκδοση του Σάνσκριτ-Αγγλο-Ελληνικού Γλωσσάριου που περιλαμβάνει 9.000 λήμματα περίπου, (Τρίτο τμήμα των Χειρογράφων Αρ. 1837 και Αρ. 1838, και όλο το Χειρ. Αρ. 1840, σελίδες 73). Δυστυχώς το χειρόγραφο δεν είναι ευανάγνωστο και η χρησιμότητα της δημοσίευσης έχει περισσότερο ιστορική και συναισθηματική αξία. Λίγα χρόνια αργότερα, ο μεταφραστής σανσκριτικών κειμένων  Ιωάννης Μανέττας συνέταξε το λεξικό με τυπογραφικούς χαρακτήρες και δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Κονιδάρη το 2010.

Ο Γαλανός επίσης μετάφρασε την Bhāgavata Purāṇa (Χειρ. Αρ. 1844, 1845 και 1846, σελίδες 184, 260 και 150 αντίστοιχα), αλλά το διασωθέν κείμενο είναι ατελές. Συμπεριλαμβάνει την μετάφραση των τεσσάρων πρώτων βιβλίων και τμήματα του πέμπτου και δέκατου βιβλίου. Η οικονομική κατάσταση του Γεωργίου Κ. Τυπάλδου, Έφορου της δημόσιας βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου, και του Βιβλιοφύλακος Γ. Αποστολίδη Κοσμητού, που είχαν ξοδέψει ένα σημαντικό τμήμα των περιορισμένων εσόδων τους για την έκδοση και δημοσίευση των βιβλίων του Γαλανού, τους υποχρέωσε να ματαιώσουν την δημοσίευση της Bhãgavata Purāṇa.

Η συγγραφική δραστηριότητα του Γαλανού δεν τελείωσε εδώ καθώς συνέταξε διάφορα λεξικά από τα περσικά, ινδικά (δηλ. σανσκριτικά, βεγγάλι και χίντι) και αγγλικά στα ελληνικά. (Χειρ. Αρ. 1837 και 1838, σελίδες 85 και 86, αντίστοιχα), καθώς και έναν θησαυρό (Kośa) αποκλειστικά στην σανσκριτική (Χειρ. Αρ. 1841, σελίδες 357). Αυτά τα χειρόγραφα είναι ατελή και δεν μπορούσαν να δημοσιευθούν εύκολα.

Το μεγαλύτερο σανσκριτικό χειρόγραφο του Γαλανού περιλαμβάνει τμήμα του σανσκριτικού λεξικού, Śabda Sandarbha Sindhu του  Kāśīnātha Paṇḍitendra (Χειρ. Αρ. 1836, σελίδες 80). Σ’ ένα άλλο σανσκριτικό χειρόγραφο (Αρ. 1839, σελίδες 62) υπάρχουν τίτλοι και υπότιτλοι της Pañcatantra, μαζί με μια απροσδιόριστη Nītiśāstra (κώδικα συμπεριφοράς), και ίσως τρία ακόμη απροσδιόριστα κείμενα.

Το έργο του Γαλανού είναι εστιασμένο στη μετάφραση διδακτικών ιστοριών και θρησκευτικών ποιημάτων, και στην προετοιμασία μιας ινδο-ελληνικής λεξικογραφίας.  Το κύριο σώμα της ινδικής φιλοσοφικής σκέψης, που περικλείεται στις Ουπανισάδ, δεν ήταν την εποχή εκείνη ούτε δημοφιλές ούτε εύκολα προσιτό σε ξένους μελετητές. Ο Γαλανός χρησιμοποίησε την αρχαΐζουσα καθαρεύουσα που ομοιάζει με την εκκλησιαστική γλώσσα (κοινή) στην οποία γράφτηκαν η Καινή Διαθήκη και τα έργα των Πατέρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Το γεγονός αυτό συμβάλει σημαντικά στην ποιοτική ομορφιά των μεταφράσεων. Ο Τυπάλδος σχολιάζει τις μεταφράσεις του Γαλανού με τα ακόλουθα λόγια: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χειρίσθηκε το έργο που είχε στα χέρια του με μεγάλη διόραση και ότι το μετέφρασε με μεγάλη φροντίδα και ακρίβεια, το διακόσμησε με πολλούς ορισμούς και το εμπλούτισε με τις πιο αξιοσημείωτες ερμηνείες».

Στη μετάφραση των κειμένων, τα σανσκριτικά ονόματα μεταγλωττίζονται στην ελληνική, για παράδειγμα, Δουριοδάνας (Duryodhana), Δρόνας (Drona), Αρζούνας (Arjuna), Κρισνάς (Krishna), κλπ., αλλά τα ινδικά προσωνύμια μεταφράζονται μερικές φορές στα ελληνικά, π.χ. ‘Prajãpati Brahmã’ ως ‘Δημιουργός’, και ‘Bhadrakãli,’ ως ‘Καλή Θεά’.

Στα χειρόγραφα και γράμματα του Γαλανού υπάρχουν σποραδικές αναφορές στους κλασσικούς συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Ορφέας, ο Πλάτων, ο Ευριπίδης,  ο Αριστοφάνης, ο Ισοκράτης, ο Φιλόστρατος, και ο Πλωτίνος, καθώς και στους Πατέρες της Εκκλησίας, Ευσέβιο, Άγ. Αυγουστίνο, Ιωάννη Χρυσόστομο, Ιωάννη Δαμασκηνό, Μεγάλο Βασίλειο, Άγ. Αθανάσιο, Θεοδώρετο, και στον χριστιανό θεολόγο, Ωριγένη. Αρκετά βιβλία αρχαίων συγγραφέων βρέθηκαν στην προσωπική βιβλιοθήκη του αποδημήσαντος, υποδεικνύοντας ότι συνέχισε να μελετά την πνευματική παράδοση της πατρίδας του καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του.

Περαιτέρω έρευνα μπορεί να κατευθυνθεί προς τη γνώση του Γαλανού γύρω από την πολιτιστική και φιλοσοφική συγγένεια των δύο λαών. Ο Schulz έχει ήδη επισημάνει δυο συγκριτικές αναφορές του Γαλανού: α) «Η ελληνική γλώσσα αλλοιώθηκε και μετουσιώθηκε περισσότερο από τους Ρωμαίους παρά από κάθε άλλο έθνος που εισέβαλε στην Ελλάδα,» και β) «Οι γυναίκες της Θεσσαλίας ήταν πολύ διάσημες στην μαγεία ανάμεσα στους Έλληνες, όπως οι άνδρες Pegoó ανάμεσα στους Βεγγαλέζους».

Η Burgi-Kyriazi εξηγεί, στα τελικά συμπεράσματα της μελέτης της, ότι ο Γαλανός, που έζησε για σαράντα χρόνια στην πολιτιστική πρωτεύουσα του ορθόδοξου ινδουισμού, δεν θα μπορούσε να μη γνωρίζει τις φιλοσοφικές παραδόσεις της Ινδίας, αλλά παρ’ όλα αυτά απέφυγε να σχολιάσει ή να γράψει κάτι γύρω από αυτές γιατί δεν ήθελε να έρθει σε σύγκρουση με την Ορθόδοξη Εκκλησία της χώρας του. Σύμφωνα με την Burgi-Kyriazi, το γεγονός ότι ο Γαλανός δεν έγραψε φιλοσοφικές ιδέες καθιστά δύσκολη την τεκμηρίωση του χαρακτηρισμού του ως φιλοσόφου, αλλά η ίδια είναι βέβαιη ότι δεν ήταν ούτε ασκητής ούτε Βραχμάνος. Ο Γαλανός ήταν ένας καλά μορφωμένος άνθρωπος που εργάσθηκε με υπευθυνότητα για την προσωπική του ικανοποίηση, και με την πρόθεση να εισαγάγει την ινδική λογοτεχνία στους μορφωμένους ανθρώπους της πατρίδας του. 

ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΓΑΛΑΝΟ

Αρκετά άρθρα και μελέτες γύρω από τη ζωή και το έργο του Γαλανού δημοσιεύθηκαν σε ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά, οι οποίες συχνά έχουν υπερβολικούς τίτλους, όπως Ο Έλληνας Βραχμάνος, ή Ο Πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος. Πέρα από τους παλαιότερους συγγραφείς όπως ο Κωνσταντίνος Σάθας, ο Βασίλης Ηλιάδης, ο N. I. Λούβαρης, ο Αναστάσιος Γούδας, ο Φάνης Μιχαλόπουλος, και άλλοι, οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Σπύρος Λουκάτος και Γρηγόριος Ζιάκας αφιέρωσαν  από ένα κεφάλαιο στον Γαλανό στα πρόσφατα βιβλία τους. Με την ευκαιρία των 160 ετών από τον θάνατο του Γαλανού, ο φιλόλογος Σαράντος Καργάκος δημοσίευσε ένα μικρό βιβλίο (93 σελίδες) με τίτλο, Δημήτριος Γαλανός ο Αθηναίος (1760 – 1833): ο Πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος. Το βιβλίο περιλαμβάνει μια σύντομη αναφορά στις φιλοσοφικές και πολιτιστικές σχέσεις της Ελλάδας και της Ινδίας, την ιστορία της Ελληνικής Κοινότητας στην Βεγγάλη, την βιογραφία του Γαλανού, και πολλά προσωπικά του γράμματα. Ο Καργάκος τονίζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι ο Γαλανός παρέμεινε αφοσιωμένος χριστιανός καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του. Πιο πρόσφατα, ο συγγραφέας Ντένης Ντινόπουλος συνέθεσε ένα θεατρικό έργο πάνω στην ζωή του Γαλανού, και ο σκηνοθέτης Γιάννης Τριτσιμπίδας γύρισε ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ στο Μπενάρες με τίτλο, «Ο Ξένος στον Ξένο: Δημήτριος Γαλανός-Μπενάρες».

Στον Διεθνή χώρο, ο Ιωάννης Γεννάδιος, Έλληνας πρέσβης στη Μεγάλη Βρετανία, παρουσίασε στο ‘Τρίτο Διεθνές Συνέδριο για την Ιστορία των Θρησκειών’ το 1908 μια μελέτη με τίτλο, Δημήτριος Γαλανός ο Έλληνας Ινδολόγος. Ο Paul Byron Norris, απόγονος ελληνικής οικογένειας εμπόρων της Βεγγάλης, αφιέρωσε στον Γαλανό το  κεφάλαιο ‘Ο Αθηναίος Βραχμάνος’ στο βιβλίο του Ulysses in the Raj.

Η Maria Burgi-Kyriazi, διεξήγαγε, με την χρηματοδότηση της ‘Εθνικής Εταιρείας Επιστημονικών Ερευνών της Ελβετίας’, μια εκτενέστατη επιστημονική μελέτη για την ζωή και το έργο του Δ. Γαλανού. Τα αποτελέσματα της μελέτης της δημοσιεύθηκαν στο βιβλίο της Démétrios Galanos–Enigme de la Renaissance Orientale. Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο ασχολείται με τις  ιστορικές και πολιτιστικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα και Ινδία την εποχή του Γαλανού και συμπεριλαμβάνει μια περιγραφή της ζωής και της προσωπικότητάς του. Επίσης, περιλαμβάνει εκτενείς σημειώσεις γύρω από την ελληνική κοινότητα στην Βεγγάλη, τον πολιτισμό της Ινδίας και ιδιαίτερα του Μπενάρες, και την ιστορία της σανσκριτικής λογοτεχνίας και λεξικογραφίας. Το δεύτερο τμήμα του βιβλίου, περιλαμβάνει εκτενείς περιγραφές των δημοσιευμένων και αδημοσίευτων βιβλίων του Γαλανού. Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει μελέτες για την ζωή και το έργο του Ελβετού Ινδολόγου Antoine-Louis De Polier (1741 – 1795), την ζωή του Γεωργίου Τυπάλδου που δημοσίευσε το έργο του Γαλανού και συνέβαλε στην ανάπτυξη των ινδολογικών σπουδών στην Ελλάδα, και τα συμπεράσματά της.  Στα συμπληρώματα του βιβλίου της υπάρχουν αντίγραφα των επισήμων εγγράφων που συνέλεξε κατά την διάρκεια της έρευνας της στην Ινδία και το γράμμα της που ανακοινώνει στην Ακαδημία Αθηνών την ανακάλυψη του τάφου του Γαλανού.

Τέλος, ο Δημήτριος Βασιλειάδης, Επιστημονικός Ερευνητής στο Banaras Hindu University, αφιέρωσε ένα κεφάλαιο στον Γαλανό στην διατριβή του, The Greeks in India: A Survey in Philosophical Understanding, που δημοσιεύθηκε το 2000 στο Νέο Δελχί.  Στο βιβλίο αυτό βασίστηκε το ντοκιμαντέρ του Γιάννη Τριτσιμπίδα για τον Γαλανό.

Το πρωτοποριακό έργο του Γαλανού έλκυσε το ενδιαφέρον και ξένων Ινδολόγων. Ο Monier Williams, στο περίφημο Σάνσκριτ-Αγγλικό Λεξικό του, περιλαμβάνει αρκετές λέξεις και ερμηνείες που δανείστηκε από το λεξικό του Γαλανού. Ο E. Kuhn και ο P. E. Pavolini έδωσαν διαλέξεις για τον Γαλανό στο XVI συνέδριο των Ανατολικών σπουδών που διεξήχθη στην Αθήνα το 1912. Ο Surendranath Dasgupta ανάφερε την ελληνική μετάφραση της Laghu-cāṇakya στην Ιστορία της Σανσκριτικής Λογοτεχνίας, Ο Moritz Winternitz ανάφεραι τις μεταφράσεις των Bālabhārata, Cāṇakya, Bhartṛhari śatakas, και Bhāminī-Vilāsa. Ο Subhadra Jha πρόσθεσε μια μικρή αναφορά για το λεξικό σανσκριτικών συνώνυμων του Γαλανού στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου Geschichte der Indischen Litteratur του Winternitz. Ο V. Raghavan ανάφερε τις εκδόσεις του Τυπάλδου. Ο Windisch στο βιβλίο του Geschiche der Sanskrit-Philologie und indischen Altertumskunde (Strassburg, 1917) αφιέρωσε δύο σελίδες στον Γαλανό, και πιο πρόσφατα ο Ισπανός Σανσκριτολόγος, Oscar Pujol, στο άρθρο του Recordando a Galanos, που δημοσιεύθηκε στην πρώτη έκδοση τουCuaderno Sociedad De Estudios Índicos Y Orientales, εξέφρασε την ελπίδα ότι ο Γαλανός θα αναγνωρισθεί ως σύμβολο ‘ξενοφιλίας’ στην Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανατολικών Σπουδών.

Μια πρωτοποριακή έρευνα για την ακρίβεια των μεταφράσεων του Γαλανού και της σχέσεις των με τα πρωτότυπα σανσκριτικά κείμενα έγινε από τον Siegfried A. Schulz, ο οποίος δημοσίευσε αρκετές μελέτες γύρω από τη <ωή και το έργο του. Ο Schulz έδωσε διάφορα ετυμολογικά παραδείγματα και τόνισε τη σπουδαιότητα του έργου του Γαλανού στην συγκριτική φιλολογία. Επίσης συνέγραψε τη μοναδική κριτική μελέτη για τη μετάφραση της Δούργα (Devīmāhātmyam).

Ο Paṇḍit Baldeva Upādhyāya, ένας διακεκριμένος καθηγητής της σανσκριτικής στο Μπενάρες, συμπεριέλαβε τον Γαλανό στο βιβλίο του για την παράδοση των λογίων του Μπεναρές Kashi ki Panditya Parampara, λέγοντας: «Από την μελέτη των ιδιομορφιών των ερμηνειών και περιγραφών των ελληνικών μεταφράσεων, κάποιος μπορεί να κατανοήσει τη βαθιά γνώση της σανσκριτικής που κατείχε ο μεταφραστής.» Επίσης, με αξιοσημείωτη αντίθεση στην κάπως αδικαιολόγητη γενίκευση των κινήτρων των Βρετανών Ινδολόγων, δείχνει μεγάλη εκτίμηση για το έργο του Γαλανού και γράφει στο βιβλίο του:

«Κατά τον τρόπο αυτό, ο Έλληνας λόγιος μελέτησε σανσκριτικά στο Μπενάρες και έχοντας μεταφράσει για πρώτη φορά τα σανσκριτικά κείμενα στην ελληνική έκανε μια ανεπανάληπτη συμβολή στην διεύρυνση της γνώσης  ολόκληρης της Ευρώπης. Την εποχή εκείνη, Άγγλοι λόγιοι επίσης μελέτησαν την σανσκριτική και έγραψαν βιβλία, αλλά ο κύριος σκοπός τους ήταν η πολιτική. Αγάπησαν τα σανσκριτικά για να μπορέσουν να σταθεροποιήσουν την εξουσία τους, αλλά το ενδιαφέρον του Έλληνα Γαλανού ήταν καθαρά ακαδημαϊκό. Ο κύριος σκοπός του ήταν να εισαγάγει τη σανσκριτική γλώσσα και λογοτεχνία στους Ευρωπαίους μελετητές και συνέχισε να εργάζεται πάνω σ’ αυτόν τον ιερό σκοπό. Κατά τον τρόπο αυτό, είμαστε πάντα υποχρεωμένοι στον Έλληνα λόγιο Δημήτριο Γαλανό για την εισαγωγή της παράδοσης των δασκάλων του Μπενάρες σε ξένες χώρες. Η παρούσα περιγραφή επομένως σκοπό έχει να κάνει περισσότερο γνωστό το όνομα και την εργασία αυτού του σχεδόν ξεχασμένου μελετητή της σανσκριτικής.»

Το 2000, ιδρύθηκε έδρα ελληνικών σπουδών που φέρει το όνομα του Δημητρίου Γαλανού στο Πανεπιστήμιο  Jawaharlal Nehru του Νέου Δελχί. Επίσης, διοργανώθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεχνών Ίντιρα Γκάντι (IGNCA) ένα Διεθνές Συνέδριο με τίτλο «Δημήτριος Γαλάνος και η κληρονομιά του: Ινδο-ελληνικές Σπουδές 1790-2018» και πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, μία – στο Νέο Δελχί και μία στο Πανεπιστήμιο του Μπεναρές (BHU), τον Φεβρουάριο του 2018.

Δυστυχώς, όμως, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η μεγάλη συμβολή του Γαλανού δεν έχει αναγνωρισθεί από το ελληνικό κράτος όπως θα έπρεπε. Η απουσία τμήματος ινδικών σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια εμπόδισε την μεγαλύτερη αναγνώριση και την βαθύτερη έρευνα στο έργο του – ένα γεγονός που έχει επισυμανθεί από όλους όσους έγραψαν για την ζωή και το έργο του Γαλανού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Burgi-Kyriazi, Maria. 1984. Démétrios Galanos – Enigme de la Renaissance Orientale. Paris: Librairie d’ Amerique et d’ Orient.

Γαλανός, Δημήτριος, Όλα τα βιβλία του που δημοσιεύτηαν τον 19^ο αιώνα, Ελληνο-Ινδική Διαδικτυακή Βιβλιοθήκη, INΔIKA, Αθήνα: ΕΛΙΝΕΠΑ

Γαλανός, Δημήτριος. 2001. Λεξικό Σανσκριτικής – Αγγλικής Ελληνικής. Αθήνα: Ελληνο-Ινδικός Σύνδεσμος.

Γαλανός, Δημήτριος. 2010. Sanskrit – English – Greek Dictionary. Edited by Giannis Manettas. Athens: Konidari Publ.

Γεννάδιος, Ιωάννης. 1930. “Δημήτριος Γαλανός: Ο Έλλην Ινδολόγος”, (reprint, Ελληνισμός, Athens.

Ντόντη, Διώνη Μάρκου, 2002. ΤοΧρονικό των Ελλήνων στην Ινδία 1750-1950. Αθήνα: Εκδ. Δωδώνη

Heber, Reginald. 1828. Narrative of a Journey Through the Upper Provinces of India – From Calcutta to Bombay, 1824 – 1825, (in two volumes), London: John Murray.

Καργάκος, Σαράντος Ι. 1994. Δημήτριος Γαλανός ο Αθηναίος (1760-1833) – Ο Πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος, Αθήνα: Guttenberg. 

Norris, Paul Byron. 1992. Ulysses in the Raj, London: BACSA (British Association for Cemeteries in South Asia). 

Schulz, S.A. 1982. “The Devīmāhātmya in Greek: D. Galanos translation,” Purāṇa, vol. XXIV (January, 1982).

Schulz, S.A. 1969. “Demetrios Galanos (1760-1833): A Greek Indologist.” Journal of the American Oriental Society, Vol. 89, No. 2 (Apr. – Jun., 1969), pp. 339–356.

Schulz, S.A. 2004. “The Bhagavad Gita in Greek” INDIKA, Athens: ELINEPA  

Τανταλίδης, Ηλίας. 1852. Ινδική Αλληλογραφία, Constantinople,

Τριτσιμπίδας, Γιάννης, 2001. «Ο Ξένος στον Ξένο: Δημήτριος Γαλανός – Μπενάρες», Ντοκιμαντέρ

Vassiliades, Demetrios Th. 2000. The Greeks in India (A Survey in Philosophical Understanding). Νew Delhi:Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd. 

Vassiliades, Demetrios Th. 2005. Three Centuries of Hellenic Presence in Bengal. INDIKA, Athens: ELINEPA

Βασιλειάδης, Δημήτριος Θ. 2018. «Διεθνές Συνέδριο «Δημήτριος Γαλανός και η κληρονομιά του: Ινδο-Ελληνικές σπουδές 1790-2018», INΔIKA, Αθήνα: ΕΛΙΝΕΠΑ

Βασιλειάδης, Δημήτριος Θ.. 2018. «Ο απόηχος του διεθνούς συνεδρίου για τον Δημήτριο Γαλανό», INΔIKA, Αθήνα: ΕΛΙΝΕΠΑ

Βασιλειάδης, Δημήτριος Θ. 2020. «Δημήτριος Γαλανός (1760-1833) – Ο Πρόδρομος της Ελληνικής Ινδολογίας» INΔIKA, Αθήνα: ΕΛΙΝΕΠΑ

Upadhyaya, Pandit Baldev. 1994 (1983). Kashi ki Panditya Parampara, Varanasi: Vishvavidyalaya Prakashan.