Η Θεοσοφική Εταιρεία και η περίπτωση Κρισναμούρτι
Του Γιώργου Αμάραντου*
(Συμπλήρωμα στη 2η έκδοση του βιβλίου του, «Απόλλων και Κρίσνα = Ελλάδα και Ινδία στη νεότερη ευρωπαϊκή σκέψη και λογοτεχνία.»)
Είδαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο( στο κεφ.12) ότι η μετάβαση και η εγκατάσταση των Blavatsky και Olcott στην Ινδία στις αρχές της δεκαετίας του 1880 έκαναν φανερή τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των πρωτεργατών της Οργάνωσης από τη Δύση στην Ανατολή και, πιο συγκεκριμένα, από την ευρωπαϊκή στην ινδική πνευματική παράδοση. Μετά τον θάνατο τόσο της Ρωσίδας αποκρυφίστριας (1891) όσο και του Αμερικανού συνοδοιπόρου της (1907), πρόεδρος της Εταιρείας εξελέγη η Annie Besant (1847-1933), μια Βρετανίδα χαρισματική συγγραφέας και ακτιβίστρια, που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της προσπάθειάς της στην κοινωνική και πολιτική αναμόρφωση των Ινδιών, καθώς και στην υπόθεση της Ανεξαρτησίας. Στενός συνεργάτης της Besant ήταν ένας πρώην κληρικός της Αγγλικανικής Εκκλησίας, ο Charles W.Leadbeater (1847-1934), ο οποίος το 1908 προέβη σε μια πολύ σημαντική ανακοίνωση: επρόκειτο (όπως θεωρούσε) για την ανακάλυψη στο πρόσωπο ενός νεαρού Ινδού του επόμενου Παγκόσμιου Διδάσκαλου, όχημα του πέμπτου και τελευταίου Βούδα, του Maitreya.1
Ο νεαρός αυτός δεν ήταν άλλος από τον Jiddu Krishnamurti (1895-1986), που έμελλε να αναδειχθεί σε μιαν από τις μεγαλύτερες πνευματικές προσωπικότητες της Ινδίας τον 20ο αιώνα με τη γνωστή παγκόσμια απήχηση-μέσα από μία, ωστόσο, διαδρομή και προς μία κατεύθυνση διαφορετικές από αυτές που η Besant και ο Leadbeater είχαν προδιαγράψει για την περίπτωσή του. Γιατί ο προικισμένος νέος – τον οποίο οι θεοσοφιστές, αφού μύησαν πρώτα στα δόγματά τους, τον έστειλαν για σπουδές στην Οξφόρδη, αναλαμβάνοντας, έτσι, και το τυπικό μέρος της εκπαίδευσής του-κατά τη δεκαετία του 1920, σε πιο ώριμο πλέον στάδιο ηλικίας και στη βάση συγκεκριμένων πνευματικών και ψυχικών εμπειριών, αποκήρυξε το ρόλο του Διδάσκαλου-Μεσσία και το 1930 παραιτήθηκε από την Εταιρεία· ένα έτος νωρίτερα σε μια δημόσια ομιλία του είχε διακηρύξει το βασικό και αδιαπραγμάτευτο credo του : η αλήθεια δεν μπορεί να προσεγγιστεί από καμιά φιλοσοφία, καμιά θρησκεία, κανένα μονοπάτι ή δόγμα·για να φθάσει σ’ αυτήν ο αναζητητής θα πρέπει να στηριχτεί αποκλειστικά στις δικές του και μόνο ανακαλύψεις.
Η συνέχεια είναι γνωστή: Ο Krishnamurti θα αφιερώσει το υπόλοιπο κομμάτι της ζωής του ταξιδεύοντας ανά την Υφήλιο ως ακάματος σύγχρονος Βούδας και μαγεύοντας μικρά και μεγάλα ακροατήρια με το μαγνητισμό του λόγου και της εν γένει παρουσίας του· παράλληλα, επιδίδεται και σε μια αξιόλογη συγγραφική δραστηριότητα.2 Η απήχηση του μηνύματός του για μια ζωή με πλήρη συνειδητότητα στον αστερισμό της πλήρους πνευματικής ελευθερίας φθάνει σε ολοένα και περισσότερους ευαίσθητους δέκτες. Τα δημοσιεύματα γι’ αυτόν και τη διδασκαλία του στον ημερήσιο και τον περιοδικό Τύπο των χωρών που κάθε φορά επισκέπτεται αφθονούν – κι αξίζει κάποτε να αποτελέσουν ξεχωριστό αντικείμενο ενδελεχούς διερεύνησης.
Σε ό,τι έχει τώρα να κάνει με τα βιβλία που γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν στη Δύση για τον μεγάλο Ινδό, μέχρι το χρονικό όριο στο οποίο φθάνει η εργασία μας (1975) ξεχωρίζει οπωσδήποτε το πρώτο μέρος από την τρίτομη βιογραφία του που υπογράφει η βασική του βιογράφος, η Βρετανίδα Mary Lutyens (1908-1999), με τίτλο “Krishnamurti: The Years of Awakening” (1975). Αργότερα η Lutyens θα συμπληρώσει το έργο της με δύο ακόμα τόμους, το “Krishnamurti: The Years of Fulfillment”(1983) και το “Krishnamurti: The Open Door”(1988).Το 1991 θα κυκλοφορήσει μια επιτομή του εν λόγω έργου με τίτλο “The Life and Death of Krishnamurti”(1991), ένα βιβλίο το οποίο έγινε ευπώλητο σε όσες χώρες και σε όσες γλώσσες μεταφράστηκε.3
Ένα ζήτημα που δε θα μπορούσαμε ασφαλώς να αφήσουμε αδιαπραγμάτευτο στη σύντομη αναφορά μας είναι αυτό της σχέσης του Krishnamurti με την Ελλάδα. Ο Ινδός σοφός επισκέφθηκε τη χώρα μας τέσσερις φορές: δύο προπολεμικά (1930, 1933) και δύο μεταπολεμικά (1954, 1956)· μια πέμπτη επίσκεψη προγραμματισμένη για τον Σεπτέμβριο του 1986 δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ γιατί τον πρόλαβε το μοιραίο ( Φεβρουάριος 1986).4 Από προσωπικές του μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι τα ταξίδια αυτά του άφησαν πραγματικά θετικές εντυπώσεις, ενώ φαίνεται πως διατηρούσε μια βαθιά και ακριβή αίσθηση του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας, παρότι, όπως διαβεβαίωνε και ο ίδιος, δεν είχε διαβάσει τίποτα το σχετικό. Χαρακτηριστική στο θέμα αυτό η παρακάτω εκμυστήρευσή του σε μιαν επιστολή από το πρώτο του ταξίδι-ένα κείμενο που σαφώς μας φέρνει στο νου την ”Prière sur l’ Acropole” του Ernest Renan:
«Ποτέ μου δεν είχα δει κάτι τόσο όμορφο, τόσο απλό και δυνατό, όσο ο Παρθενώνας. Ολόκληρη η Ακρόπολη είναι εκπληκτική, σου κόβει την ανάσα, και μπροστά της όλα τα άλλα δημιουργήματα της ανθρώπινης έκφρασης είναι χυδαία, μέτρια και γεμάτα σύγχυση. Τι άνθρωποι ήταν αυτοί οι λίγοι Έλληνες τότε!»5
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Σύμφωνα με τη χιναγιανική διδασκαλία περί πέντε εγκόσμιων buddhas που βρήκε την πλήρη της ανάπτυξη στον βουδισμό Μαχαγιάνα, ο Maitreya είναι ο πέμπτος και αναμενόμενος Βούδας ως ενσάρκωση της αγάπης που τα αγκαλιάζει όλα (Maitreya = ο Αγαπών).Πριν την Besant και τον Leadbeater, η ίδια η Blavatsky είχε προβλέψει την έλευσή του στην εποχή τους.
2.Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν το “The First and Last Freedom” (1954),το “Commentaries on Living Ι-ΙΙΙ” (1956,1959, 1960),το “Krishnamurti’s Notebook”(1976) και το “Krishnamurti’s Journal”(1982).Το πρώτο ( ελλ. εκδ.«Ελευθερία, η αρχή και το τέλος»), το οποίο κοσμείται με έναν πρόλογο του Aldous Huxley και από πλευράς ύλης καλύπτει όλο το φάσμα της διδασκαλίας του μέχρι την συγκεκριμένη εποχή που γράφτηκε, έχει πιθανώς προσελκύσει στη διδασκα-λία του Κ. περισσότερους ανθρώπους από οποιοδήποτε άλλο. Είναι, τέλος, γνωστό ότι πολλά από τα βιβλία που κυκλοφορούν σήμερα με το όνομα του Krishnamurti είναι βασισμένα σε υλικό από απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του.
3.Κυκλοφόρησε το 1991 και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» σε μετάφραση Α. Ανδρεοπούλου.
4. Για όποιον θέλει να πληροφορηθεί περισσότερα σχετικά με τις επισκέψεις του Κρισναμούρτι στην Ελλάδα υπάρχει το ευσύνοπτο, αλλά κομψό και κατατοπιστικό βιβλίο του Ν.Πιλάβιου με τίτλο Ο Κρισναμούρτι στην Ελλάδα, Καστανιώτης,1998, που περιλαμβάνει, συν τοις άλλοις, και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
5.Παραθέτεται στο Πιλάβιος, Ν. σ. 28. Μια άλλη λιγότερο γνωστή πτυχή του θέματος «Κρισναμούρτι και Ελλάδα» αναφέρεται στη θεραπευτική σχέση που είχε αναπτυχθεί ανάμεσα στον φημισμένο Ινδό και τον μεγάλο Έλληνα ομοιοπαθητικό Γεώργιο Βυθούλκα. Όταν κάποτε ο Κ. αρρώστησε βαριά, προσέφυγε στα φώτα του Έλληνα θεραπευτή με αποτέλεσμα να αναρρώσει θεαματικά μέσα σε έξι μήνες. Αξιόπιστες μαρτυρίες αναφέρουν ότι σε μια μελλοντική τους συνάντηση και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ο Κ., αν και σε προχωρημένη ήδη ηλικία, γονάτισε και άγγιξε τα πόδια του γιατρού του. Βλ. σχετικά Clotten,P.-Rfeifer,S. Georgos Vithoulkas, Der Meister-Homöopath, München, 2002, σ. 118-26.
*Ο Γιώργος Αμάραντος (1956- ) σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία σε Ελλάδα και Γερμανία και εργάστηκε ως φιλόλογος στη δευτεροβάθμια δημόσια εκπαίδευση. Τα οριενταλιστικά του ενδιαφέροντα από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 έχουν ως κεντρικό άξονα αναφοράς θεωρητικές και πρακτικές-διαλογιστικές όψεις της ινδικής πνευματικής παράδοσης.
Δημοσιεύσεις του Γιώργου Αμάραντου στην ΕΛΙΝΕΠΑ:
Βιβλία:
Απόλλων και Κρίσνα – Ελλάδα και Ινδία στη νεότερη ευρωπαϊκή σκέψη και λογοτεχνία, 2η έκδ. 2022, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΛΙΝΕΠΑ. ISBN: 978-618-82624-5-4
Μελέτες και Άρθρα:
«Είναι η ινδική σκέψη πεσιμιστική;» ΙΝΔΙΚΑ 2024
«Σατάν και Μάρα – Το Πρόβλημα του Κακού στη δυτική και στην ινδική σκέψη» ΙΝΔΙΚΑ 2023
«Για μια ανθρωπολογία της εσωτερικής ειρήνευσης – Δύση και Ανατολή “συνομιλούν” για τη γαλήνη της ψυχής» ΙΝΔΙΚΑ 2023
«Η Θεοσοφική Εταιρεία και η περίπτωση Κρισναμούρτι» ΙΝΔΙΚΑ 2022
«Η ζοφερή επικαιρότητα της Ιλιάδας και της Μαχαμπαράτα» ΙΝΔΙΚΑ 2022