Διεθνές Βουδιστικό Κονκλάβιο 2014 – Επίσκεψη στους Ιερούς Τόπους του Βουδισμού
Του Δημήτρη Βασιλειάδη
Το Διεθνές Βουδιστικό Κονκλάβιο διοργανώθηκε για τέταρτη χρονιά φέτος, από τις 26 έως τις 28 Σεπτεμβρίου 2014 με τη συμμετοχή διακεκριμένων προσωπικοτήτων από τον παγκόσμιο χώρο της φιλοσοφίας και του πολιτισμού, μοναχών, φωτορεπόρτερ και δεκάδων ταξιδιωτικών γραφείων που ήρθαν από όλες σχεδόν τις πολιτείες της Ινδίας και 33 χώρες του εξωτερικού. Η πλειοψηφία των προσκεκλημένων προερχόταν από τις βουδιστικές χώρες της Ασίας, όπως η Ιαπωνία, η Κίνα, η Ταϊβάν, η Κορέα, η Ταϋλάνδη, το Βιετνάμ, το Λάος, η Καμπότζη, η Ινδονησία, η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη, το Μπουτάν, το Μιανμάρ, το Νεπάλ, η Σρι Λάνκα, κ.λπ. αλλά και από δυτικές χώρες όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, ο Καναδάς, οι Η.Π.Α., η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ιταλία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία, η Ισπανία, η Σερβία, η Μάλτα κ.ά. Από την Ελλάδα προσκλήθηκε και συμμετείχε ο Ινδολόγος καθηγητής και Πρόεδρος της ΕΛΙΝΕΠΑ, Δρ. Δημήτριος Βασιλειάδης.
Σκοπός του κονκλαβίου ήταν η προβολή του διαχρονικού και οικουμενικού μηνύματος που εκπέμπουν οι ιεροί τόποι του βουδισμού για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης και την αρμονική συμβίωση των λαών που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την πνευματική ανύψωση του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά με την καλλιέργεια των αρχών της συμπόνιας και της μη βίας προς όλα τα όντα, που αποτελούν και την ραχοκοκαλιά της βουδιστικής ηθικής διδασκαλίας.
Οι ιεροί τόποι που έζησε και δίδαξε ο Βούδας έχουν καταστεί σήμερα πόλος έλξης για εκατομμύρια προσκυνητές από όλο τον κόσμο και, όπως είναι φυσικό, το Υπουργείο Τουρισμού της Ινδίας αλλά και οι κυβερνήσεις των πολιτειών που διαθέτουν σημαντικά βουδιστικά μνημεία επιθυμούν την περαιτέρω προβολή τους στη διεθνή κοινότητα με απώτερο στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, καθώς αυτός συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων των περιοχών αυτών αλλά και της ινδικής οικονομίας γενικότερα. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, η κυβέρνηση της Ινδίας έχει ήδη σχεδιάσει τη δρομολόγηση ειδικού τρένου AC, με την ονομασία “Mahanirvana” που θα μεταφέρει τους τουρίστες και τους προσκυνητές γρήγορα και με ασφάλεια σ’ όλες τις σημαντικές περιοχές που έζησε και δίδαξε ο Βούδας. Επίσης, διαθέτει τεράστια ποσά για τη βελτίωση του οδικού δικτύου και του δικτύου παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, την τοποθέτηση πινακίδων στους δρόμους σε πολλές γλώσσες καθώς και για την ανέγερση νέων μνημείων, όπως αγαλμάτων του Βούδα κ.λπ.
Οι προσκεκλημένοι σύνεδροι του κονκλαβίου συγκεντρώθηκαν στο Νέο Δελχί και μεταφέρθηκαν, με ειδική πτήση των ινδικών αερογραμμών στην Μποντ Γκάγια, συνοδεία του Υπουργού Τουρισμού της Ινδίας κ. Shripad Yesso Naik, καθώς τη διοργάνωση του κονκλαβίου ανέλαβε το Υπουργείο Τουρισμού σε συνεργασία με τις τοπικές κυβερνήσεις των πολιτειών του Μπιχάρ και του Ούτταρ Πραντές που φιλοξένησαν το κονκλάβιο.
Στην Μποντ Γκάγια, οι προσκεκλημένοι επισκέφθηκαν αρχικά το επιβλητικά γιγαντιαίο άγαλμα του Βούδα, ύψους 25 μέτρων που περιστοιχίζεται από τα αγάλματα των κυριότερων μαθητών του. Στη συνέχεια διέσχισαν τον Νιράντζανα ποταμό και επισκέφθηκαν την τοποθεσία όπου η Σουτζάτα πρόσφερε στον Βούδα γλυκό ρυζόγαλο κάνοντας τον να συνειδητοποιήσει την ματαιότητα της ακραίας ασκητικής ζωής που ακολουθούσε μέχρι τότε. Με το σούρουπο, οι προσκεκλημένοι επισκέπτες κατευθύνθηκαν στον κύριο ναό δίπλα στο δέντρο της μεγάλης σοφίας (mahabodhi) κάτω από το οποίο φωτίστηκε ο Βούδας πριν από 2500 χρόνια περίπου. Εκεί, παρευρέθησαν στον εσπερινό διαλογισμό μαζί με εκατοντάδες άλλους προσκυνητές που συρρέουν καθημερινά στον ναό αυτό που πρωτοϊδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Ασόκα τον 3ο αιώνα π.Χ. και έχει ανακηρυχθεί σήμερα από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.
Νωρίς το επόμενο πρωί, με την ανατολή του ηλίου, οι προσκεκλημένοι επισκέφτηκαν τους λόφους Pragbodhi και τη σπηλιά που διαλογιζόταν ο Βούδας πριν από τη φώτισή του. Εκεί, μέσα στο απόλυτο σκοτάδι της σπηλιάς υπάρχει το άγαλμα του Βούδα σε σκελετωμένη μορφή καθώς από την υπερβολική νηστεία και άσκηση το σώμα του είχε γίνει σαν σκελετός.
Στο μουσείο της Μποντ Γκάγια βρεθήκαμε μπροστά σε μια ευχάριστη έκπληξη, καθώς ανάμεσα στα εξαίσια γλυπτά βουδιστικής τέχνης αντικρίσαμε και γνωστές φιγούρες της ελληνικής μυθολογίας όπως ο πήγασος, ο κένταυρος, η γοργόνα και η μέδουσα που αποτελούν μια αδιάψευστη απόδειξη της σημαντικής επιρροής που άσκησε η αρχαία ελληνική σκέψη πάνω στη βουδιστική. Η επιρροή αυτή άρχισε από την εποχή του ίδιου του Βούδα, που σύμφωνα με την Assalāyana Sūtta, φαίνεται να είναι ο πρώτος, στην ινδική ιστορία, που ανέφερε τους Έλληνες (yona–s στην πάλη γλώσσα) και τη μη ύπαρξη καστών στη χώρα τους. Οι σχέσεις των Ελλήνων με το βουδισμό συνεχίστηκαν και θεωρείται πολύ πιθανό ο Αυτοκράτορας Ασόκα, που καθιέρωσε για πρώτη φορά τον βουδισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους, να είχε μητέρα ή γιαγιά του την κόρη του Βασιλιά Σέλευκου, Έλενα, καθώς ο διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου την είχε δώσει για γάμο στον οίκο του Τσαντραγκούπτα σύμφωνα με την συμφωνία ειρήνης και συνεργασίας που υπέγραψαν μεταξύ τους. Η υποστήριξη των απογόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον βουδισμό κορυφώνεται την εποχή του Βασιλιά Μένανδρου, του οποίου η φιλοσοφική συζήτηση με τον μοναχό Ναγκασένα, έχει καταγραφεί στην ιερή γραφή της Milindapañha και τον έχει αναδείξει σαν έναν από τους Άρχατ (φωτισμένους) του βουδισμού.
Δύο ώρες μακριά από την Μποντ Γκάγια, στη Ναλάντα βρίσκεται το αρχαιότερο βουδιστικό πανεπιστήμιο του κόσμου, που ήκμασε από τον 6ο μέχρι τον 13ο αιώνα και λέγεται ότι έχουν σπουδάσει πολλοί μεγάλοι δάσκαλοι του ινδικού και θιβετανικού βουδισμού. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει διαμορφωθεί σήμερα σε ένα πανέμορφο πάρκο όπου ανάμεσα στα λουλούδια και το γρασίδι διακρίνει κανείς τα ερείπια των αρχαίων τοίχων, τα κελιά των μοναχών καθώς και αμέτρητες στούπες στολισμένες με εντυπωσιακά αγαλματίδια χιλιάδων Βουδών καθισμένων σε στάση διαλογισμού που ευλογούν όσους ταξιδιώτες μπαίνουν στον κόπο να κάνουν αυτό το μακρινό ταξίδι και να τους αντικρίσουν.
Καθισμένες στο χορτάρι, δίπλα στα ερείπια, μικρές ομάδες προσκυνητών μοναχών παρακολουθούν με απόλυτη προσήλωση τη διδασκαλία των γεροντότερων δίνοντας σάρκα και οστά για μια ακόμη φορά στη αιώνια διδασκαλία που κάποτε είχε χιλιάδες αποδέκτες στον τόπο αυτό. Η κυβέρνηση της Ινδίας σε μια προσπάθεια να αναδείξει την εκπαιδευτική σπουδαιότητα του αρχαίου πανεπιστημίου της Ναλάντα, εγκαινίασε, τον Σεπτέμβριο του 2014, το σύγχρονο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ναλάντα που φιλοδοξεί να αναδειχθεί σαν ένα από τα πλέον σημαντικά ινδικά κέντρα σπουδών για τη μελέτη της γλώσσας πάλη και του βουδισμού. Το σύγχρονο πανεπιστήμιο λειτουργεί λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, στην πόλη του Ρατζκίρ που αποτελούσε την αρχαία πρωτεύουσα του Βασιλείου της Magadha.
Η πόλη του Ρατζγκίρ είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον βουδισμό καθώς εδώ ο τοπικός βασιλιάς παραχώρησε στον Βούδα τη γη για τη δημιουργία του πρώτου μοναστηριού του, που φιλοξένησε τους πρώτους 1000 περίπου μαθητές του. Στην κορυφή του λόφου, που τον ανεβαίνει κανείς είτε με τα πόδια είτε με τελεφερίκ, βρίσκεται δεσπόζουσα η Στούπα της Παγκόσμιας Ειρήνης που έκτισαν, από κατάλευκο μάρμαρο, Ιάπωνες βουδιστές το 1969. Τον θόλο της στούπας στολίζουν τέσσερεις χρυσοί Βούδες που κοιτάζουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι ήχοι της καμπάνας και οι συνεχείς προσευχές των μοναχών μεταφέρουν το μήνυμα της ειρήνης στις απέραντες κοιλάδες της ινδικής γης και ακόμη πιο πέρα στα πέρατα του κόσμου και στον ξάστερο ουρανό.
Την τρίτη και τελευταία μέρα του κονκλαβίου, οι προσκεκλημένοι μεταφέρθηκαν με ειδική πτήση στην ιερή πόλη του Βαρανάσι, όπου παρακολούθησαν τη μεγαλοπρεπή φυσιολατρική τελετουργία στην κεντρική αποβάθρα (Ντασασουαμέντ Γκατ) του Γάγγη. Εκεί, δύο φορές κάθε μέρα, στην ανατολή και στη δύση του ηλίου, οκτώ Βραχμάνοι ιερείς, καλωσορίζουν και καληνυχτίζουν τη θεά Γάγγη με μια φαντασμαγορική τελετή για να την ευχαριστήσουν για το πολύτιμο νερό της, που προσφέρει δύναμη ζωής σε εκατομμύρια ανθρώπους στις απέραντες εκτάσεις που διασχίζει από τις πηγές της στα Ιμαλάια μέχρι την τελική της εκβολή στον κόλπο της Βεγγάλης.
Η ιερή πρωτεύουσα του ινδουισμού αποτελεί ταυτόχρονα και ένα από τα πλέον σημαντικά κέντρα του βουδισμού, καθώς λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη, στο δάσος των ελαφιών του Σάρναθ, ο Βούδας έδωσε την πρώτη διδασκαλία του. Το Σάρναθ, για τους βουδιστές είναι κάτι αντίστοιχο με το όρος των ελαιών για τους χριστιανούς. Εδώ, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η εντυπωσιακή Dhamek Stupa, ο Βούδας δίδαξε στους πέντε πρώτους μαθητές του τις τέσσερεις ευγενείς αλήθειες.
Λίγο παραπέρα βρίσκεται ο κεντρικός ναός, Mulagandha Kuti Vihar, που το εσωτερικό του είναι γεμάτο τοιχογραφίες που απεικονίζουν σκηνές από τη ζωή του Βούδα. Δίπλα στον ναό, ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει τις τέσσερεις ευγενείς αλήθειες που είναι χαραγμένες σε διαφορετικές γλώσσες μπροστά από το μνημείο της διδασκαλίας του Βούδα. Στο ίδιο πάρκο έχει ανεγερθεί και το άγαλμα του Anagarika Dharmapala που με τον αδιάκοπο αγώνα του και την ίδρυση της Mahabodhi Society το 1891, συνέβαλε στην αναγέννηση του βουδισμού στη χώρα που τον γέννησε.
Στο μουσείο του Σάρναθ, δεσπόζει επιβλητικά στην κεντρική είσοδο η εξαιρετικής τέχνης στήλη των τεσσάρων λιονταριών του Ασόκα που έχει καθιερωθεί σήμερα ως το επίσημο σύμβολο της Ινδικής Δημοκρατίας. Ακόμη υπάρχουν αγάλματα εξαιρετικής τέχνης από τον 4ο και 5ο αιώνα (Γκούπτα περίοδος) στα οποία διακρίνουμε την επιρροή της ελληνο-βουδιστικής τέχνης της Γκαντάρα, που πρώτη έδωσε στον Βούδα την γνωστή απολλώνια μορφή με τα σγουρά μαλλιά και τον φιλοσοφικό χιτώνα. Επίσης, στο μουσείο εκτίθενται αντικείμενα και αγάλματα υψηλού καλλιτεχνικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος από την προγενέστερη και μεταγενέστερη βουδιστική, ινδουιστική και τζαϊνιστική τέχνη.
Στον αρχαιολογικό χώρο, που βρίσκεται δίπλα στο μουσείο, πέρα από την επιβλητική αρχαία στούπα που είναι ύψους 33,5 μέτρων, ιδιαίτερη σπουδαιότητα έχει το διασωζόμενο κομμάτι της μονολιθικής στήλης του Ασόκα. Σ’ αυτήν υπάρχει χαραγμένη η επιγραφή του Ασόκα και δύο μεταγενέστερες επιγραφές που αποτελούν δείγματα των πρώτων ινδικών γραφών, πριν από την εξέλιξη της ντεβανάγκαρι. Επίσης υπάρχουν ερείπια αρχαίων βουδιστικών μοναστηριών και ναών που χρονολογούνται από τον 3ο μέχρι τον 12ο αιώνα.
Στην περιοχή του Σάρναθ όπως και στην περιοχή της Μποντ Γκάγια, που αποτελούν δύο από τους τέσσερεις πιο σημαντικούς ιερούς τόπους του βουδισμού (οι άλλοι δύο είναι η Λουμπινή και το Κούσι-Ναγκάρ όπου γεννήθηκε και πέθανε ο Βούδας αντίστοιχα), έχουν κτισθεί ναοί και μοναστήρια από όλες τις βουδιστικές χώρες, το καθένα με την δική του αρχιτεκτονική και διακόσμηση, ενώ ταυτόχρονα συνυπάρχουν δίπλα τους ινδουιστικοί, τζαϊνιστικοί αλλά και χριστιανικοί ναοί και μουσουλμανικά μνημεία μετατρέποντας τις περιοχές αυτές σε σύμβολα ενός ζωντανού διαθρησκευτικού διαλόγου και τόπου συνάντησης όλων των θρησκειών.
Πέρα από την άριστη φιλοξενία, περιήγηση και ενημέρωση, οι σύνεδροι του Κονκλαβίου είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν πλούσια καλλιτεχνικά προγράμματα από Ινδούς μουσικούς και χορευτές ενώ προς τιμή τους παρατέθηκαν γεύματα από τους πρωθυπουργούς του Μπιχάρ και του Ούταρ Πραντές, κκ. Shri Jiran Ram Manjhi και Shri Akhilesh Yadav αντίστοιχα.
Το κονκλάβιο τελείωσε με την επιστροφή των προσκεκλημένων στο Νέο Δελχί όπου ξεναγήθηκαν σε διάφορα μνημεία μουσουλμανικής τέχνης όπως το Qutub Minar και ο τάφος του Humayun, καθώς και σε σύγχρονα μνημεία όπως η πύλη της Ινδίας, το άγαλμα του Γκάντι, η βουλή, το προεδρικό μέγαρο, αλλά και τους ναούς του Laxmi Narayan και του Bangla Sahib. Η πρωτεύουσα της Ινδίας έχει άλλωστε τόσα πολλά μνημεία να αναδείξει από μόνη της, καθώς έχει ενώσει μέσα στο διάβα της ιστορίας της πολλούς πολιτισμούς, που θα αποτελούσε σίγουρα από μόνη της την θεματική ενός άλλου άρθρου αφιερωμένου στην πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της.
