Οι βασικές διδασκαλίες του Τζαϊνισμού

Της Ευμορφίας Κυργιάκου

Ο Τζαϊνισμός θεωρείται μια από τις αρχαιότερες θρησκείες της Ινδίας με καταβολές από την Σραμανική παράδοση των περιπλανόμενων ασκητών και ταυτόχρονα συγκαταλέγεται στις ανορθόδοξες φιλοσοφικές σχολές Nastika μαζί με τον Βουδισμό και τον Υλισμό του Carvaka. Ο όρος “Jina” προέρχεται από την σανσκριτική ρίζα “Ji” που σημαίνει «κατακτώ», συνεπώς η ετυμολογική σημασία της λέξης «Τζάϊνα» είναι κατακτητής κοινός τίτλος που αποδόθηκε σε όλους τους τελειοποιημένους αγίους, οι οποίοι κατάφεραν να κατακτήσουν όλα τα πάθη ─ επιθυμίες και απέχθειες (raga και dvesa) ─ και να φτάσουν στην απελευθέρωση (kaivalya). Ο Τζαϊνισμός στην ουσία του είναι η θρησκεία των ηρωικών ψυχών που κατέκτησαν τον εαυτό τους. Δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη ενός Θεού δημιουργού και Σωτήρα, Απορρίπτει την αυθεντία των Βεδών και η απελευθέρωση δεν είναι η απορρόφηση στο υπέρτατο απόλυτο Brahman αλλά η επίτευξη μιας τέλειας, φωτεινής και ευδαίμονος ψυχής, απαλλαγμένης από τους περιορισμούς της ύλης και των πράξεων.[1]

Οι μεγάλοι φωτισμένοι δάσκαλοι τους οποίους πιστεύουν και τιμούν οι Τζαϊνιστές ονομάζονται Tirthankara και εμφανίστηκαν σε διαφορετικές περιόδους. Ο πρώτος Tirthankara ήταν ο Rishabha-deva και ο 24^ος και τελευταίος ο Vardhamana, γνωστός και ως Mahavira (ο μεγάλος ήρωας). Λέγεται ότι έζησε τον έκτο αιώνα π.Χ. ως σύγχρονος του Gautama Buddha. Ανήκε στην κάστα των Kshatriya και θεωρήθηκε ο διαμορφωτής του πυρήνα της διδασκαλίας του Τζαϊνισμού. Δίδαξε τους πέντε μεγάλους όρκους Maha Vratas:

• Ahimsa – μη βία σε όλα τα έμβια όντα,
• Satya – φιλαλήθεια,
• Asteya – μη κλοπή,
• Brachmacharya – αγαμία, αγνότητα,
• Aparigraha – ακτημοσύνη, μη προσκόλληση στα υλικά αγαθά.

Καθιέρωσε την «τετράπλευρη» κοινότητα “sangha” αποτελούμενη από μοναχούς, μοναχές, και άντρες και γυναίκες λαϊκούς τους οποίους συνδέουν τα «τρία κοσμήματα» (tritatna- ratnatraya):

• Samyak darshana ─ Ορθή πίστη (με την έννοια της ορθής αντίληψης/του ορθού οράματος),
•  Samyak jnana ─ Ορθή γνώση,
• Samyak charita ─ Ορθή συμπεριφορά.

Μέχρι τον θάνατο του Mahavira, η κοινότητα απαρτίζονταν ήδη από χιλιάδες ακόλουθους ενώ μετά τον θάνατο του οι στενοί μαθητές του ηγήθηκαν του κινήματος και ο Τζαϊνισμός εξαπλώθηκε από τα βορειοανατολικά της Ινδίας προς τα βορειοδυτικά και ακόμη και προς τα νότια, ειδικά προς τη σημερινή πολιτεία της Καρνάτακα.

Μέσα στη μακρόχρονη πορεία του Τζαϊνισμού υπήρξαν αρκετά σχίσματα, με αποκορύφωμα το μεγάλο σχίσμα που επήλθε περίπου μισό αιώνα μετά τον θάνατο του Mahavira και χώρισε δια παντός τους τζάϊνιστές σε δύο βασικές σέκτες, τους Digambara – «κεκοσμημένοι τον ουρανό», δηλαδή γυμνοί και τους Svetambara – «λευκοντυμένοι».[4] Οι διαφορές ανάμεσα στους δύο είναι κυρίως δογματικές και αφορούν την αποδοχή ή μη αποδοχή συγκεκριμένων ιερών κειμένων. Μεταξύ άλλων, για τους Digambara η αποδοχή της απόλυτης γυμνότητας είναι αυστηρή προϋπόθεση για την μύηση στον ασκητισμό και την απελευθέρωση της ψυχής. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που δεν αποδέχονται τη συμμετοχή των γυναικών στο μοναχισμό, θεωρώντας πως δεν δύναται να μετέχουν στην ανώτατη απάρνηση, πόσο μάλλον στην τελείωση και την απελευθέρωση. [1]

Ολοκληρώνοντας αξίζει να αναφερθεί κανείς στον νόμο του Karma υπό το πρίσμα της Τζαϊνιστικής φιλοσοφίας και να επισημάνει βασικές διαφορές. Για τους Τζαϊνιστές το Karma προκύπτει από τις πράξεις και το αποτέλεσμα αυτών γι’ αυτό και υπάρχουν διαφορετικά είδη Karma, κάθε ένα εκ των οποίων διαιρείται σε τέσσερα μέρη: την φύση του Karma, την διάρκεια του, την ουσία του και το περιεχόμενο του συνολικά. Αν το Karma που συσσωρεύτηκε από τις πράξεις στην προηγούμενη ζωή ήταν «κακό», η ψυχή είναι δεμένη στον κύκλο της επαναγέννησης με σιδερένια δεσμά, αν ήταν «καλό», με χρυσές αλυσίδες, σε κάθε περίπτωση όμως παραμένει εγκλωβισμένη. Εφόσον το Karma διαφέρει και επηρεάζεται από τις επιμέρους ποιότητες του, η εξιλέωση καθίσταται πιο εύκολη ή πιο δύσκολη όπως πολύ εύστοχα περιγράφει ο John Nikol Farquar με το παράδειγμα του:

«Όπως σε ένα σάλι μπορεί να συσσωρευτεί σκόνη που μπορεί εύκολα να αποτιναχθεί, αλλά αν λερωθεί με λάδι θα χρειαστεί πολύ περισσότερο τρίψιμο, έτσι, σύμφωνα με τη φύση του, κάποιο Karma αποβάλλεται εύκολα, αλλά μερικά μόνο με μεγάλη δυσκολία.»

Τέλος ο νόμος του Karma είναι μηχανικός, διότι για τους Τζαϊνιστές δεν υπάρχει μια υπέρτατη δύναμη (Θεός) που συντονίζει και κυβερνά τον Κόσμο, επομένως η ενέργεια του Karma συσσωρεύεται και αναλόγως εκτονώνεται αυτόματα χωρίς καμία εξωτερική παρέμβαση.[2]

Ο Τζαϊνισμός άσκησε σημαντική επιρροή σε κοινωνικό, φιλοσοφικό και πολιτισμικό επίπεδο και ανέδειξε σημαντικούς δασκάλους και λόγιους. Σήμερα συνεχίζει να υφίσταται ως ένα θρησκευτικό και φιλοσοφικό σύστημα που ακολουθεί το μονοπάτι της αυτοδυναμίας, της αυτοπειθαρχίας και της αυτοκάθαρσης, με σκοπό να ρίξει φως στις εγγενείς δυνατότητες του ανθρώπου για την διεύρυνση της συνείδησης του, την τελειοποίηση και εν δυνάμει την απελευθέρωση.

Βιβλιογραφία

1. Δημήτριος Βασιλειάδης. Εισαγωγή στην Ινδική Φιλοσοφία, 3^ος κύκλος Ανορθόδοξες Σχολές─ Υλισμός, Τζαϊνισμός, Βουδισμός. Διαδικτυακές διαλέξεις – 2021.
2. John Nicol Farquhar. The Religious quest of India.  Oxford University Press. Oxford. 1915
3.Sohan Raj Tater. Jainism-History, philosophy and traditions https://www.drsohanrajtater.com/articles/57.pdf
4.Δημήτριοs Κ. Βελισσαρόπουλος. Ιστορία της Ινδικής Φιλοσοφίας. Εκδόσεις Δωδώνη, 4^η Έκδοση. Ιωάννινα, 1992