ΒΑΪΡΑΓΚΥΑ
Δημήτρης Στάης*
Βαϊράγκυα: Απάρνηση, αποκόλληση, μη προσκόλληση, απόσπαση, αταραξία, ελευθερία από την ράγκα (έλξη) και την ντβέσα (απώθηση). Στην Ινδία δηλώνει επίσης ένα είδος μοναχισμού (σαννυάσα), αλλά και μια απάθεια, όχι όμως με την αρνητική δυτική της όψη, που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στην αυτοκτονία.
Πρόκειται για μια πρακτική προσπάθεια. Μια πνευματική άσκηση (σάντανα) που απαιτεί απόλυτη προσήλωση προκειμένου να οδηγηθεί ο ασκούμενος στην κατάσταση της παύσης, παρεμπόδισης ή μόνιμης υποταγής (νιρόνταχ) των σχηματισμών εκδήλωσης της συνειδητότητας (βρίττις).
Η εξάσκησή της πρέπει να είναι κατάλληλη, ευχάριστη, ανάλογα με το επίπεδο και τις ικανότητες του κάθε ανθρώπου (άσκηση χωρίς να νοιώθει ενόχληση).
Οι δραστηριότητές μας ωθούνται από δύο δυνάμεις: α) Τις δικές μας εμπειρίες (αισθησιακές απολαύσεις) και β) Τις εμπειρίες των άλλων. Αυτές οι δύο δυνάμεις γεννούν διάφορα κύματα μέσα στη λίμνη του νου. Η ικανότητα αντίστασης σ΄ αυτές τις δυνάμεις, η χαλιναγώγηση του νου και η απαλλαγή από αυτές τις επιρροές ονομάζεται Βαϊράγκυα. Αυτού του είδους το διανοητικό σθένος, είναι ο δρόμος που οδηγεί στην Ελευθερία.
ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΒΑΪΡΑΓΚΥΑ (2 ΕΙΔΗ)
1.- ΚΑΤΩΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ: Όταν ένα άτομο ελευθερωθεί από τον πόθο για τα αντικείμενα των αισθήσεων τα οποία έχει βιώσει, καθώς και για εκείνα για τα οποία έχει ακούσει, αυτή η κατάσταση της συνειδητότητας συνιστά τη βαϊράγκυα. Η βαϊράγκυα είναι ουσιαστιά μια διαδικασία της διάνοιας (μπούντι), της 1ης κατηγορίας (τάττουα) εξέλιξης της πρωταρχικής ύλης (πράκριτι)). Το μπούντι είναι ένα εκλεπτυσμένο όργανο διάκρισης που αντανακλά την συνείδηση του Πούρουσα. Είναι η κριτική δύναμη του νου στον φαινομενικό κόσμο. Η άσκηση της βαϊράγκυα αρχίζει πάντοτε από μέσα και ποτέ από έξω. Είναι στάση ζωής προς τους ανθρώπους, τα γεγονότα και τις διάφορες καταστάσεις που συναντάμε στη ζωή μας.
Στην Μπαγκαβάτ Γκίτα, το δημοφιλέστατο ποίημα της σανσκριτικής λογοτεχνίας, αναφέρεται ότι ένα άτομο μπορεί να ελευθερωθεί σ’ αυτήν τη ζωή, ακόμα και αν υπόκειται στις ευθύνες της οικογένειας και της κοινωνίας, χωρίς να αφήσει τα καθήκοντά του, αρκεί να μπορέσει να αποταυτιστεί από την προσκόλληση στα καλά και κακά αποτελέσματα των πράξεών του.
Κάποτε, μία μαθήτρια του δασκάλου Όσσο, τον κατέκρινε ότι κυκλοφορεί με ακριβά αυτοκίνητα και δέχεται προσκλήσεις από μαθητές σε πολυτελή γεύματα. Εκείνος απάντησε ότι με την ίδια ευκολία μπορεί να κοιμηθεί κάτω από τις σκάλες! Εννοώντας ότι δεν αισθάνεται ούτε έλξη, ούτε απώθηση, είτε για τον πολυτελή, είτε για τον φτωχικό τρόπο ζωής. Η απάντηση αυτή χαρακτηρίζει την αποστασιοποιημένη στάση που θα πρέπει να έχουμε απέναντι στις ευχάριστες και δυσάρεστες καταστάσεις της ζωής.
Η βαϊράγκυα βοηθά να γεννηθούν αρμόζουσες συμπεριφορές απέναντι στην εξωτερική αλλά κυρίως την εσωτερική ζωή που χαρακτηρίζεται από αναστολές, καταπιέσεις, και νοητικά και παραψυχικά συμπλέγματα, παίζοντας σημαντικό ρόλο στον διαλογισμό.
Στο βάθος του νου και στο υποσυνείδητο, ο καθένας έχει ανεκπλήρωτες επιθυμίες, πόθους, φιλοδοξίες και προσδοκίες, που θέλει να εκπληρώσει και αυτές οδηγούν σε συγκρούσεις και εντάσεις.
Προσκόλληση υπάρχει ακόμα και στις παραδόσεις. Π.χ. εγώ είμαι υπέρ του Γιόγκα ή του χριστιανισμού ή του έθνους ή του τάδε κόμματος ή αθλητικής ομάδας.
Παρόμοια στον Βουδισμό, στους μοναχούς η γεύση είναι εμπόδιο. Η σοκολάτα, για παράδειγμα, ασκεί μεγάλη έλξη ενώ η χρήση του αλκοόλ εμποδίζει τον διαλογισμό. Το μάτι αποτελεί το σύμβολο όλων των αισθήσεων και το μεγαλύτερο εμπόδιο από τα πέντε όργανα αντίληψης (των αισθήσεων). Είναι ταχύτατο και αρπακτικό από την φύση του.
Όλα τα αντικείμενα ευχαρίστησης (σούκχα), που βιώνονται μέσω των αισθήσεων, αλλά και τα αντικείμενα που δεν έχουν βιωθεί, αλλά έχουν ακουστεί (ανουσράβικα) από άλλα άτομα ή διαβαστεί σε βιβλία, αποτελούν εμπόδια στο καθήκον του ασκούμενου (σάντακα) στο να πετύχει την αποταύτιση από τα καλά ή τα κακά αποτελέσματα των πράξεών του. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η Βαϊράγκυα είναι η πλέον ουσιαστική άσκηση, λόγω της απόκτησης της εσωτερικής επίγνωσης. Χωρίς αυτήν οι άλλες τεχνικές, όπως ο διαλογισμός, ο έλεγχος της αναπνοής (πραναγυάμα) κ.λπ. είναι ανεπαρκείς για να οδηγήσουν τον ασκούμενο στην υψηλότερη κατάσταση.
Τέλος, η βαϊράγκυα οδηγεί προς μια εξισορροπημένη στάση και ολοκληρωμένη προσέγγιση, προς ένα αίσθημα αγάπης και συμπόνιας για όλους, αλλά με ένα είδος αποστασιοποίησης που λειτουργεί σε ό,τι και αν κάνει κάποιος. Είναι μια εκδήλωση Αγνότητας και Ειρήνης..
2.-ΑΝΩΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ (ΠΑΡΑΒΑΪΡΑΓΚΥΑ): ‘Υψιστη απάρνηση είναι αυτή που οδηγεί στην ελευθερία από την επιθυμία για τις πολυποίκιλες εκφράσεις των συστατικών της φύσης (γκούνα-ς), χάρη στη γνώση του πνεύματος (πούρουσα).
Σύμφωνα με το φιλοσοφικό σύστημα της Σάνκυα, τα τρία συστατικά της φύσης (γκούνα-ς) αποτελούν τις βασικές μορφές ενέργειας που συνιστούν την πρωταρχική ύλη του σύμπαντος (πράκριτι). Αυτή αποτελεί τη βάση κάθε αντικειμενικής ύπαρξης, υλικής και νοητικής. Είναι η πηγή του κόσμου του γίγνεσθαι και περιέχει μέσα της τις χονδροειδείς και λεπτοφυείς δυνατότητες όλων όσων υπάρχουν στο Σύμπαν. Τα τρία συστατικά της είναι τα εξής:
α) Σάτβα Γκούνα: Χρώμα λευκό, ισορροπία, αντιπροσωπεύει την χαρά, την γνώση, την ειρήνη, την αρμονία, το Φως.
β) Ράτζας Γκούνα: Χρώμα κόκκινο, έλξη, αντιπροσωπεύει την δράση και το πάθος, την λαιμαργία, τον θυμό, την ένταση.
γ)Τάμας Γκούνα: Χρώμα μαύρο, αδράνεια, αντιπροσωπεύει την οκνηρία, την αναβλητικότητα, την νωθρότητα.
Η ανάμιξη των τριών γκούνας δημιουργεί τον κόσμο. Το πνεύμα (πουρούσα) είναι το μόνο που είναι ελεύθερο από αυτά (νιργκούνα). Κατά την Σάνκυα, δεν υπάρχει μόνον ένα πνεύμα(πουρούσα, αλλά απειράριθμα, ενώ η πρωταρχική ύλη (πράκριτι) είναι μία, ενιαία για όλο το σύμπαν. Η αντίληψη αυτή διαφέρει από τη φιλοσοφία της Βεδάντα όπου το εσωτερικό πνεύμα (άτμαν) είναι ένα και ταυτόσημο με το συμπαντικό πνεύμα (μπράχμαν). Παρόμοια, στη χριστιανική Γνώση, η πραγματική ελευθερία βρίσκεται μόνο στον Θεό.
Στην κατώτερη κατάσταση της Βαϊράγκυα υπάρχουν ακόμα οι σπόροι διαφόρων επιθυμιών και παθών. Πάντα υπάρχει η πιθανότητα να πέσει κανείς, όταν βρίσκεται σ’ αυτήν την κατάσταση.
Στην Παραβαϊράγκυα (‘παράμ’ σημαίνει ύψιστο), δεν υπάρχει επιστροφή, καθώς οι σπόροι των πόθων και των παθών έχουν ολοκληρωτικά καεί. Εδώ εμπεριέχεται η παραίτηση, όχι μόνο από τις απολαύσεις, αλλά ακόμα και από τη βαθειά ριζωμένη επιθυμία για απόλαυση και ζωή. Υπάρχει η απουσία επιθυμίας σε όλες τις μορφές της για ευχαρίστηση, απόλαυση, γνώση, ύπνο κ.λπ. Η Παραβαϊράγκυα οδηγεί στην απελευθέρωση (καϊβάλια) του πνεύματος από την ύλη και ο πνευματικός αναζητητής συνειδητοποιεί στην κατάσταση του σαμάντι τη φύση του πνεύματος (πούρουσα). Ξεπερνάει όλες τις έλξεις και απομακρύνεται αταλάντευτος από όλες τις απολαύσεις του κόσμου. Στην Παραβαϊράγκυα εξαφανίζεται ακόμα και το αίσθημα της ατομικής ύπαρξης (ασμίτα) και παραμένει μόνο η υπέρτατη επίγνωση του πνεύματος (πούρουσα), που απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα δεσμά της ύλης για πάντα.
* Ο Δημήτριος Στάης σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Paul Valery Montpellier iii στη Γαλλία και εργάστηκε ως Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπευτής. Επίσης σπούδασε σκηνοθεσία και σκηνογραφία στη Σχολή Σταυράκου καθώς και Δραματοθεραπεία (Dramatherapy) και Φιλοσοφία. Είναι Πτυχιούχος Ανώτερων Θεωρητικών Σπουδών Αρμονίας του Παναθήναιου Ωδείου και ασχολήθηκε από νεαρή ηλικία με την ποίηση, την στιχουργική και την μουσική σύνθεση. Από το έτος 1992 ασχολείται με τη μελέτη της Φιλοσοφίας, της Ανατολικής Σκέψης, της Γιόγκα και της Μεταφυσικής.
