ΒΑΣΤΟΥ: Η Ινδική Θεωρία της Αρχιτεκτονικής – Εισαγωγή στις βασικές αρχές
της Μάρι Σιαμπάνη*
«Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε μη όντων ως ουκ έστιν» Ο Πρωταγόρας (481-411π.Χ.)
Με αυτά τα λόγια από τον Έλληνα σοφιστή Πρωταγόρα, ο Καπίλα Βατσιάγιαν ξεκινά το κεφάλαιο “Θεμελιώδεις Αρχές στην Ινδική Αρχιτεκτονική” στον κατάλογο “Βιστάρα – Η Αρχιτεκτονική της Ινδίας”.
Στην εισαγωγή του ίδιου, ο Τσαρλς Κορρέα, ξεκινά με παρόμοιο σκεπτικό:
“Ζούμε σε έναν κόσμο έκδηλων φαινομένων, όμως, από την αρχή του χρόνου, ο άνθρωπος έχει διαισθητικά αισθανθεί την ύπαρξη ενός άλλου κόσμου: ενός μη-φανερού κόσμου που η παρουσία του στηρίζεται – και καθιστά ανθεκτική – αυτή που βιώνουμε καθημερινά”.
Στη συνέχεια μας διαφωτίζει για τον συμβολισμό μιας αρχαίας Τζέιν αναπαράστασης του ανθρώπου Πουρούσα, τόσο στην ανθρώπινη όσο και στην κοσμική του διάσταση, εξηγώντας τις επεκτάσεις αυτού του συμβολισμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ως σχέση του ανθρώπου και του πλαισίου του / της. Μια σχέση που ενώ αλλάζει διαρκώς καθώς κινούμαστε από εποχή σε εποχή, έχει ωστόσο διαμορφώσει και διατηρεί βασικές αρχές της διαδραστικής σχέσης μεταξύ ανθρώπου και κόσμου.
Το Βαστού Σάστρα που μεταφράζεται σε “Επιστήμη της Αρχιτεκτονικής” είναι ένα σύστημα κανόνων σχεδιασμού που είναι γνωστό ότι προέρχεται από μια πολύ παλιά παράδοση ηλικίας 4000 ετών και ενσωματώθηκε στην επιστήμη της κατασκευής με το χρόνο, όχι απαραίτητα στην αρχική της μορφή αλλά συχνά προσαρμοσμένη σε κάθε εποχή και τις παραδόσεις καθώς και τις απαιτήσεις του εκάστοτε τόπου στον οποίο εφαρμόστηκε. Αυτό το σύστημα κανόνων αφορά την τοπογραφία, τον προσανατολισμό, το περιβάλλον, τη γεωγραφία και την επιστήμη και θεωρείται ότι φέρνει την ευτυχία και την ευημερία στους κατοίκους του κτιρίου που δημιουργήθηκε σύμφωνα με αυτό το σύστημα κανόνων.
Η πρώτη μνεία του όρου Βαστού γίνεται στη Ριγκ Βέδα, ως Βαστοσπάτι (με τον όρο Βαστού να σημαίνει Σπίτι και Πάτι , Κύριος), και αναφέρεται σε μια θεότητα – προστάτη του σπιτιού. Το τελετουργικό που γίνεται μέχρι σήμερα, προκειμένου να “εξαγνιστεί” μια νέα κατασκευή, ονομάζεται Βαστού Πούτζα. Τα τελετουργικά που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική περιγράφονται στα αεχαία κείμενα, Βέδα, Σούτρα, Πουράνα, Τάντρα, Βαστού Σάστρα. Ήδη από τον 1ο αιώνα μ.Χ. το Βαστού ήταν μια ολοκληρωμένη και πλήρως ανεπτυγμένη, τεχνικά εξειδικευμένη επιστήμη που ασχολείται με την αρχιτεκτονική. Αργότερα χωρίστηκε σε δύο σχολές, το Νάγκαρα και το Ντραβίντα. Εντούτοις, μεταξύ των διαφόρων ερμηνευτικών κειμένων συναντάμε περισσότερα κοινά σημεία παρά διαφορές τα οποία μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω βασικά βήματα:
Ένα νέο έργο ξεκινά με την επίκληση του Βισβακάρμα, μια ακόμα θεότητα της Ριγκ Βέδα που εκπροσωπεί τη δημιουργική δύναμη που διατηρεί τη συνοχή του σύμπαντος. Στη συνέχεια, σύμφωνα με τα κείμενα των Μανάσαρα και Μαγιαμάτα, η αρχιτεκτονική ομάδα επιλέγεται προσεκτικά και αποτελείται πάντα από τους ακόλουθους βασικούς ρόλους: Σταπάτι – διευθύνων αρχιτέκτονας, Σουτραγκαχίν – επιθεωρητής, Τάκσακα – αρχιμάστορας και Βαρντακι – υπεύθυνος για την ολοκλήρωση του έργου του Τάκσακα. Μόλις σχηματιστεί η ομάδα, προχωρούν στην επιλογή της ιδανικής γης, βάσει κριτηρίων μεγέθους, σχήματος, ήχου, γεύσης, χρώματος, οσμής, βλάστησης και τοπογραφίας. Υπολογίζονται διάφοροι παράγοντες μεταξύ των οποίων το πλάτος και το μήκος της επιλεγείσας γης καθώς και ο προσανατολισμός. Μόλις προσδιοριστούν σαφώς όλες οι παράμετροι, έρχεται η στιγμή να εφαρμοστεί το Βαστού Πουρούσα Μάνταλα, ένα είδος κανάβου που χρησιμοποιείται για τον αρχικό προσδιορισμό της μορφής του κτίσματος. Τέλος αποφασίζονται και εφαρμόζονται τα υλικά και η οριστική φόρμα του κτιρίου.
Αυτή είναι μια γενική, σύντομη περιγραφή των βασικών βημάτων για την εφαρμογή του Βαστού. Δεδομένου ότι πρόκειται για μια τεράστια και πλούσια αρχιτεκτονική παράδοση, θα ακολουθήσει μια σειρά άρθρων για την πλήρη περιγραφή της σε μια προσπάθεια να κατανοηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό η αρχιτεκτονική αυτή παράδοση, καθώς και να εξεταστούν πιθανά κοινά σημεία με την ελληνική φιλοσοφία.
Μάρι Σιαμπάνη, διπλωματούχος Aρχιτέκτων Mηχανικός του Πανεπιστημίου Πατρών με Μεταπτυχιακές Σπουδές από το Πανεπιστήμιο Ρόματρε στις Παρεμβάσεις σε Ιστορικούς Χώρους και Κτίρια. Έχει διδάξει στα τμήματα Ανακαίνισης & Αποκατάστασης Κτιρίων και Μουσειολογίας, Μουσειογραφίας & Σχεδιασμού Εκθέσεων του ΑΤΕΙ. Έχει συνεργαστεί με γραφεία στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ινδία και τη Νορβηγία ενώ διατηρεί αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα και την Πάτρα (www.siampaniarchitects.com). Μέλος ΤΕΕ και RIBA.
Άρθρα της Μάρι Σιαμπάνη στα ΙΝΔΙΚΑ
Εκκλησίες της Ινδίας, ΙΝΔΙΚΑ 2021
ΒΑΣΤΟΥ: Η Ινδική Θεωρία της Αρχιτεκτονικής – Εισαγωγή στις βασικές αρχές, ΙΝΔΙΚΑ 2019
Το έργο του κορυφαίου Ινδού Αρχιτέκτονα Μπαλκρίσνα Βιθαλντάς Ντόσι, ΙΝΔΙΚΑ 2018
