Ο αγώνας του Γκάντι διαπαιδαγώγηση για ανθρώπινες αξίες

Ομιλία Γιώργου Παπανδρέου

Νέο Δελχί, Ινδία, 29 Ιανουαρίου 2007

Ομιλία Γιώργου Α. Παπανδρέου, Προέδρου του ΠΑΣΟΚ και Προέδρου της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στο Συνέδριο που διοργανώνει το Εθνικό Κόμμα του Κογκρέσου της Ινδίας με θέμα «Ενδυνάμωση των πολιτικών για την Ειρήνη και την Μη Βία – η φιλοσοφία του Γκάντι στον 21ο αιώνα» στο Νέο Δελχί

«Κυρία Πρόεδρε,

Εξοχότατοι,

Κυρίες και Κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι,

Ο Γκάντι ενέπνευσε τη γενιά μου όταν ήμουν νεότερος, και όπως είπε ο Φρανσέσκο Ρουτέλι, οι διδαχές του μας προβλημάτιζαν σε πολλές περιπτώσεις για το πώς θα αγωνιζόμασταν κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, ή πώς θα αγωνιζόμασταν, στη δική μου χώρα, κατά της δικτατορίας, για το κατά πόσο δηλαδή, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε βία ή να εφαρμόσουμε τις διδαχές του περί μη βίας.

Η επιρροή του ωστόσο, επεκτείνεται και στη σημερινή νέα γενιά, και αυτό αποτελεί ένα αισιόδοξο γεγονός.

Ως Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς αισθάνομαι ότι οφείλουμε να αποδώσουμε ειδική τιμή στον Μαχάτμα Γκάντι.

Οι απόψεις του σχετίζονται με το δημοκρατικό και σοσιαλιστικό κίνημα που εκπροσωπώ. Οι απόψεις του – παρόλο που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας πριν από πολλά χρόνια – επιδεικνύουν μια θαυμαστή βαθεία γνώση των προβλημάτων της σημερινής παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και κοινωνίας.

Μιλούσε για τη φτώχεια ως παράγοντα που οδηγεί στην εξαφάνιση του ανθρωπισμού, την απώλεια του σεβασμού και του δυναμισμού των ανθρώπων.

Σήμερα, η φτώχεια είναι ένα βασικό ζήτημα του κινήματός μας. Διείδε ότι, η ανισότητα οδηγούσε στην διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και της αλληλεγγύης ανάμεσα στους λαούς.
Σήμερα, αναζητούμε τόσο μια οικουμενική αλληλεγγύη, όσο και την αίσθηση της οικουμενικής κοινότητας.

Πίστευε στην πλήρη απασχόληση και ότι η εργασία αποτελεί μέσο – όχι μόνο για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών των ανθρώπων – αλλά και για την ανάπτυξη του αυτοσεβασμού κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.

Σήμερα, το κίνημά μας αγωνίζεται για αξιοπρεπή εργασία για όλους, σε ολόκληρο τον κόσμο.
Φοβόταν ότι, η υπέρμετρη εκβιομηχάνιση και ο καταναλωτισμός θα κατέστρεφαν την ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.

Σήμερα, συνειδητοποιούμε -να μην πω ανησυχούμε- για τις κλιματικές αλλαγές και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αγωνιζόμαστε για μια νέα βιώσιμη ισορροπία ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση.

Η θεωρία του της μη βίας, σε καμία περίπτωση δεν είναι μια θεωρία παθητικότητας Αντίθετα. Ήταν ένας τρόπος διαπαιδαγώγησης του πολίτη, ώστε να του επιτρέψει να ανακαλύψει νέες ικανότητες και δυνατότητες.

Φοβόταν ότι, η τεχνολογική πρόοδος θα μπορούσε να οδηγήσει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στο περιθώριο.

Σήμερα, ενώ η πρόοδος που έχει σημειωθεί είναι εντυπωσιακή, εξίσου εντυπωσιακό είναι και το χάσμα που δημιουργείται από την γνώση ή την άγνοια της ψηφιακής τεχνολογίας.
Το κίνημά μας πειραματίζεται σε νέες μορφές δημοκρατικής συμμετοχής, με την αξιοποίηση της τεχνολογίας προς όφελος του πολίτη, ξεκινώντας από τους φτηνούς προσωπικούς υπολογιστές, την ηλεκτρονική δημοκρατία, τις online κοινωνίες, και φτάνει μέχρι την αποκέντρωση πολιτικών κομμάτων.

Κατά κάποιο τρόπο ξεκινήσαμε τη δική μας Satyagraha.

Θεωρούμε την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, την κοινωνία των πολιτών, ως αντίδοτο στις ενέργειες που επιδιώκουν την παγκόσμια συγκέντρωση του κεφαλαίου, την συγκέντρωση των ΜΜΕ, την αποξένωση και την περιθωριοποίηση, τον λαϊκισμό και την ανάπτυξη διάφορων μορφών φονταμενταλισμού.

Θα ήθελα, ωστόσο, να επικεντρωθώ σε τρία σημεία, τα οποία θεωρώ ιδιαίτερης σημασίας.

Το πρώτο, είναι το γεγονός ότι, η άποψη του Γκάντι, είναι μια ηθική άποψη.

‘Άλλαξε το πλαίσιο του αντιαποικιακού αγώνα. Έπαψε πια να είναι αγώνας ανάμεσα στους Ινδούς και τους Βρετανούς. Ήταν ένας αγώνας για αξίες.

Ήταν ένας αγώνας, στον οποίο από τη μια πλευρά είχες τον καταπιεστή, που ήταν άσπλαχνος. αυταρχικός και βίαιος, και από την άλλη είχες τους καταπιεσμένους, που ήταν ανθρώπινοι, δημοκρατικοί, φιλειρηνικοί και περήφανοι. Η θέση του ενέπνευσε πολλούς, και εγώ προσωπικά έχω εμπνευστεί από τη σοφία του.

Από το 1997, εργάστηκα για την αναβίωση μιας αρχαίας ελληνικής παράδοσης, της Ολυμπιακής Εκεχειρίας, μια στιγμή ανοχής και ειρηνικού συναγωνισμού. Στις 18 Νοεμβρίου 2003, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ενέκρινε ομόφωνα Ψήφισμα για την υποστήριξη της Ολυμπιακής Εκεχειρίας. Και τον Αύγουστο του 2004 κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, η Βόρεια και η Νότια Κορέα παρέλασαν κάτω από την ίδια σημαία, μια δυναμική ηθική νίκη για τον πολιτισμό και τον αθλητισμό

Κατά την άποψή του Γκάντι ένας ηθικός κόσμος θα έπρεπε να θεμελιωθεί στις αρχές της αλήθειας. Η βία προέκυπτε από άγνοια. Η μη βία προέκυπτε από την αλήθεια.
Η αλήθεια ήταν δύναμη χειραφέτησης. Ως εκ τούτου η αλήθεια είναι εγγενές στοιχείο της ειρήνης. Και ο Γκάντι επιζητεί την αλήθεια. Αποτελεί έναν διάλογο που συνεχίζεται. Η λέξη διάλογος είναι ελληνική και αποτελείται από την πρόθεση δια και τον λόγο. Έτσι, ο Γκάντι πιστεύει στη δύναμη του νου, και όχι στην δύναμη της βίας ή του φόβου, την κυριαρχία στρατιωτικής ή τεχνολογικής δύναμης.

Θα μπορούσε να είχε πει στις ΗΠΑ, ότι στο Ιράκ, όποιος κυριαρχήσει στις καρδιές και το νου θα είναι ο πιο ισχυρός, και όχι αυτός που διαθέτει την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη.
Αυτό με φέρνει στο δεύτερο σημείο της ομιλίας μου. Είχε κατανοήσει τη μεγάλη σημασία μιας ειρηνικής της πολύπολιτισμικής κοινωνίας, την ύπαρξη ενός κοινού ήθους, ενός κοινού συστήματος αξιών. Η Ευρώπη για παράδειγμα, είναι ένας ποικιλόμορφος οργανισμός. Διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες, εθνότητες και ένα παρελθόν με πολέμους. Παρ/όλα αυτά σήμερα, επειδή μοιραζόμαστε κοινές αξίες, μπορούμε να επικοινωνούμε, η συζήτησή μας βασίζεται σε κοινές αρχές, οι διαφορές μας έχουν καταστεί πηγή καινοτομίας, αντί να προκαλούν φόβο και συγκρούσεις.

Δεν είναι αυτό ακριβώς που διέβλεπε ο Γκάντι σε μια πολυπολιτισμική Ινδία; Ένα κοινό ήθος που ένωνε αυτή την τεράστια χώρα και πολλές ομάδες ανθρώπων.

Δεν αποτελεί αυτό κάτι που η παγκόσμια κοινότητα επιζητεί σήμερα; Ένα παγκόσμιο χωριό που μοιράζεται κοινές αξίες. Που να διατηρεί τα ειδικά χαρακτηριστικά, που όλοι διαθέτουμε και που αποτελούν την ομορφιά αυτού του κόσμου.

Κατά τη θητεία μου ως υπουργός Εξωτερικών είχα αποφασίσει να θέσω υπό αμφισβήτηση το στερεότυπο ότι, η Τουρκία αποτελεί προαιώνιο εχθρό της Ελλάδας.

Αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο. Το 1999 πάντως, συνεργάστηκα με τον ομόλογό μου Ισμαήλ Τζεμ, ώστε να μετατρέψω μια πληγή σε ευλογία. Καταστροφικοί σεισμοί σημειώθηκαν και στις δύο ακτές του Αιγαίου. Αφήσαμε τις διαφορές μας κατά μέρους και εφαρμόσαμε μια πολιτική προσέγγισης. Ξεκινήσαμε να οργανώνουμε συναντήσεις ανάμεσα σε πολίτες, αξιωματούχους και επαγγελματικές ομάδες.

Πολύ σύντομα, η Ελλάδα και η Τουρκία υπέγραψαν διμερείς συμφωνίες μετά από 40 χρόνια απομόνωσης ,για την ανάπτυξη του εμπορίου και του τουρισμού. Υπογράψαμε συμφωνίες που αφορούσαν στο περιβάλλον, την εκπαίδευση, την ενέργεια και την προστασία των πολιτών. Συζητήσαμε για το θέμα των βιβλίων Ιστορίας, κάτι που ανάφερε και η Σόνια Γκάντι σήμερα το πρωί. Η προσέγγισή μας ήταν πραγματιστική. Από την άλλη, αποτελούσε απόδειξη, ότι η εφαρμογή μεθόδων μη βίας μπορούσε να λειτουργήσει.

Η Ελλάδα, πρωτοστάτησε στην υποστήριξη της υποψηφιότητας της Τουρκίας για να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βεβαίως, εάν η Τουρκία προτίθεται να εφαρμόσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για τον εκδημοκρατισμό των θεσμών της και της κοινωνίας της, να χαλιναγωγήσει τη δύναμη των στρατιωτικών. Αυτό θα ήταν προς όφελος όλων μας και θα μειώσει τις πιθανότητες μιας βίαιης σύγκρουσης. Έτσι έγινε πραγματικότητα ένας διάλογος διαφορετικών πολιτισμών. Παρά το γεγονός ότι ο Ισμαήλ Τζεμ, και εγώ, εκπροσωπούσαμε δύο αντίπαλες χώρες. Σύμφωνα όμως με τις διδαχές του Γκάντι, γίναμε καλοί φίλοι στον κοινό μας σκοπό, που ήταν η ειρήνη.

Αυτός είναι και ο λόγος που πριν από δύο ημέρες μου ζητήθηκε να ρίξω μια φτυαριά χώμα στον τάφο του και να του αποδώσω τις ύστατες τιμές.

Το κοινό ήθος που επιδεικνύουμε σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανεκτικότητα, τη μη βίαιη επίλυση των προβλημάτων, την κατάργηση της θανατικής ποινής, τον εκδημοκρατισμό και την εφαρμογή κανόνων διαφάνειας, τον αγώνα ενάντια στο ρατσισμό, για ενδυνάμωση του νόμου παρά για την ενδυνάμωση των δυνατών, αυτά είναι που εκπροσωπώ, ως Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

Αντιμετωπίζω καθημερινά το καθήκον να ενώσω τις διαφορετικές φωνές του ποικιλόμορφου κινήματος μας, που αποτελείται από περισσότερα από 160 κόμματα από όλο τον κόσμο, σε μια κοινή έκφραση αλληλεγγύης, σε μια θετική δύναμη που να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις περίπλοκες αλλαγές που σημειώνονται σε παγκόσμια κλίμακα.

Η Σοσιαλιστική Διεθνής δεσμεύεται από μια παγκόσμια κουλτούρα ειρήνης. Συνεχίζουμε να προωθούμε με ενεργητικά μέτρα την ειρήνη στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια, τον Καύκασο, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Ασία. Σε λίγες μέρες θα είμαστε στο Νεπάλ, για να υποστηρίξουμε την δημιουργία μιας δημοκρατικής κυβέρνησης συνασπισμού, μετά από χρόνια συγκρούσεων.

Η Ινδία και η Ελλάδα, έχουν πολλά κοινά σημεία στην Ιστορία τους, από τα αρχαία χρόνια. Έχουμε κοινές δημοκρατικές παραδόσεις. Το 1984, ο πατέρας μου Ανδρέας Παπανδρέου, συνεργάστηκε με την Ιντίρα Γκάντι και αργότερα με το Ρατζίβ Γάντι, στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας των Έξι», μιας πολιτικής συμμαχίας που αγωνιζόταν για τον πυρηνικό αφοπλισμό και την ειρήνη. Τα άλλα τέσσερα μέλη της πρωτοβουλίας ήταν οι Ούλοφ Πάλμε, ο Τζούλιους Νιερέρε, ο Αλφονσίν, και ο Ντελά Μαντρίτ.

Σήμερα, βρήκα μια φίλη και συντρόφισσα στο πρόσωπο της Σόνιας Γκάντι. Έχουμε την κοινή πεποίθηση και θα δουλέψουμε για τον πλήρη πυρηνικό αφοπλισμό.

Αυτό με οδηγεί στο τρίτο και τελευταίο σημείο. Πώς θα πραγματωθεί το κοινό ήθος που επιζητούσε ο Μαχάτμα Γκάντι. Πίστευε ότι, μπορεί να γίνει μέσω της παιδείας Αλλά για τι είδους παιδεία μιλάμε; Έχει διαφόρους παραμέτρους.

Πρώτα από όλα, αφορά στην ανθρωπιστική εκπαίδευση. Θα ρωτήσω τους φίλους μας, τους εξέχοντες διανοούμενους που έχουμε μαζί μας εδώ σήμερα, αν θα σας ανέθεταν την εκπόνηση ενός παγκόσμιου προγράμματος σπουδών για τους σημερινούς πολίτες ποιους θα συμπεριλαμβάνατε στο πρόγραμμα, τι θα διδάσκατε;

Σίγουρα, ένας θα ήταν ο Γκάντι, ακόμα ο Μαντέλα, ο Μάρτιν Λούθερ Κίγκ. Θα συμπεριλαμβάνατε τον Αριστοτέλη, τον Ντέσμοντ Τούτου και όσους έχουν βραβευτεί με Νόμπελ; Θα συμπεριλαμβάνονταν οι Τζόις Κοέτζε και ο Κάφκα, ο Αρτνδάτι Ροϋ, ο Ντοστογιέφσκι; Ποιος άλλος;

Δεν θα έπρεπε να διδάξουμε τη σύγκρουση, ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί; Δεν θα έπρεπε να διδάξουμε τόσο τις παραδόσεις μας, αλλά και παράλληλα και τις παραδόσεις των γειτόνων μας, ώστε να μπορέσουμε να τους κατανοήσουμε; Δεν θα πρέπει να διδάξουμε πώς πρέπει να αγαπάμε τη μάθηση, πώς θα ερευνούμε, πώς θα αναρωτιόμαστε, πώς θα κάνουμε κριτική, πώς θα αναλύουμε, πώς θα συνθέτουμε, πώς θα επιλέγουμε την πληροφορία σε έναν κόσμο όπου υπάρχει υπερπληροφόρηση;

Τέτοιας μορφής εκπαίδευση θα ήταν βαθύτατα αντιδογματική. Κανένας φονταμενταλισμός, καμία απολυτότητα δεν θα είχε θέση σε μια τέτοιας μορφής εκπαίδευση. Η αναζήτηση της αλήθειας θα ήταν η μόνη απόλυτη αξία. Σίγουρα αυτό είναι που πίστευε ο Γκάντι.
Δεύτερον, μια εκπαίδευση αυτής της μορφής, δεν θα ενδυνάμωνε τους πολίτες; Δεν θα έπρεπε να πληροφορήσουμε, να καταρτίσουμε όλους τους πολίτες μας: Ώστε να πάψει να αποτελεί η άγνοια, αδυναμία που την εκμεταλλεύονται ορισμένοι; Ώστε να πάψει να αποτελεί η δύναμη της γνώσης, μονοπώλιο των λίγων; ‘Ώστε να εξαλειφθεί η ψηφιακή άγνοια;
Τρίτον, δεν θα γινόταν η γνώση ο νέος κοινός μας πλούτος, ένας πλούτος κοινός για όλους, ένας πλούτος που δεν θα ήταν αποκλειστικότητα κανενός, μια κοινή ψηφιακή βιβλιοθήκη, ένα κοινό περιουσιακό στοιχείο; Μια πηγή συνεχούς ανακάλυψης και δημιουργικότητας, ένας πλούτος στον οποίο όλοι θα έχουν πρόσβαση.

Τέταρτον, η γνώση αυτή δεν θα μας οδηγούσε στη χειραφέτηση; Μια διαδικασία όπου τα μέσα παραγωγής, τα οποία σήμερα εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γνώση και το μυαλό μας είναι δικά μας, και η διαχείριση τους δεν θα έπρεπε να γίνεται ατομικά και συλλογικά; Ποια μορφή μας απελευθερώνει και ποια μας εκμεταλλεύεται;

Πέμπτον, η γνώση αυτή δεν θα μας έκανε σοφούς; Αρκετά σοφούς ώστε να γνωρίζουμε τα όρια μας, αρκετά σοφούς για να συνεργαζόμαστε; Συλλογικά! Αρκετά σοφούς ώστε να περιορίσουμε την απληστία μας και να σεβαστούμε τον πλανήτη μας, το περιβάλλον, να κατανοήσουμε την ευθύνη που έχουμε απέναντι στις γενιές που θα κληρονομήσουν τον κόσμο αυτό από εμάς; Αρκετά σοφούς για να προγραμματίσουμε το αύριο και όχι μόνο το σήμερα; Να σχεδιάσουμε δημοκρατικά το μέλλον, όπως έχουμε τη δυνατότητα; Αρκετά σοφούς ώστε να ενδυναμώσουμε τους φτωχούς, κάτι που έχει κάνει ο Μοχάμαντ Γιούνους με τη δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων. Αρκετά σοφούς ώστε να γκρεμίσουμε τα τείχη της ανισότητας ανάμεσα στα φύλα, τις φυλές, τα κράτη, τους φτωχούς τους πλούσιους; Αρκετά σοφούς ώστε να γκρεμίσουμε τα τείχη τα ψυχολογικά, τα θρησκευτικά, εκείνα που βασίζονται στο απαρτχαϊντ και το ρατσισμό; Αλλά και τα πραγματικά τείχη είτε υψώνονται στην Παλαιστίνη, είτε στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, είτε στη Λευκωσία της Κύπρου; Αρκετά σοφούς ώστε να καταπολεμήσουμε αποτελεσματικά τις πανδημίες όπως το AIDS;

Εμπνευσμένος από τον Γκάντι, η Παιδεία είναι πρώτη ανάμεσα στις προτεραιότητές μου στην Σοσιαλιστική Διεθνή. Ελπίζω να δημιουργήσουμε μια κοινότητα ακαδημαϊκών, προοδευτικών ηγετών, διανοητών από όλο τον κόσμο, που θα εστιάσουν στις καλύτερες πρακτικές, να συνδυάσουν τις εμπειρίες τους, να προσφέρουν γνώση, ώστε να ενδυναμώσουν τους πιο νέους ηγέτες στο παγκόσμιο κίνημά μας.

Θα ήθελα να σας καλέσω και να ευχηθώ εσείς, οι εξέχοντας συμμετέχοντες σε αυτό το Συνέδριο, να θελήσετε να συμμετέχετε σε αυτή την άσκηση.

Για τους Ινδούς, η ίδια η ζωή του Γκάντι αποτελεί υπόδειγμα, όπως άλλωστε και η ζωή και άλλων αγωνιστών της ειρήνης που παρευρίσκονται σε αυτήν την αίθουσα, που έχουν διαπαιδαγωγήσει τους ανθρώπους, τους λαούς μας, τους πολίτες μας. Αυτός είναι ο νέος σκοπός της Σοσιαλιστικής Διεθνούς σήμερα. Λιγότερη καθοδηγητική δουλειά και περισσότερη εκπαίδευση. Και σε έναν κόσμο που δεν υπάρχουν απλές συνταγές, εμείς στα Ανώτερα Όργανα, θα πρέπει να είμαστε αρκετά ταπεινοί όπως ο Γκάντι να μπορέσουνε να εκπαιδευτούμε εμείς οι ίδιοι, να μαθαίνουμε οι ίδιοι σε όλη μας τη ζωή.

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση αυτή. Ευχαριστώ τη Σόνια Γκάντι. Ευχαριστώ την Ινδία, τη μεγαλύτερη Δημοκρατία που έχει τόσα να μας διδάξει στον σημερινό κόσμο

Σας ευχαριστώ πολύ.»

Πηγή: http://archive.papandreou.gr/papandreou/content/Document.aspx?d=6&rd=7739474&f=1359&rf=1307755822&m=8269&rm=16775182&l=1