AΚΜΠΑΡ Ο ΜΕΓΑΣ: Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΜΟΓΓΟΛΩΝ

Διώνη Μάρκου Ντόντη

Τον 16ο αιωνα οι ορδες των Μογγολων κατακτητων εισεβαλαν στην βορεια Ινδια απο το Αβγανισταν.  Δεν ησαν οι πρωτοι μουσουλμανοι εισβολεις που προσπαθησαν να κατακτησουν την κατ’εξοχην ινδουιστικη αυτη χωρα.  Πρωτοι οι Αραβες, τον 8ο αιωνα, προσπαθησαν να εισχωρησουν απο Δυσμας.  Κατελαβαν το Σιντ, του σημερινου Πακισταν, αλλα εκει τους σταματησαν οι Ρατζπουτ, τρανοι πολεμιστες και οι παραδοσιακοι υπερασπιστες των βορειοδυτικων συνορων της Ινδικης χερσονησου.  Η δευτερη και μεγαλυτερη Ισλαμικη εισβολη εγινε τον 12ο αιωνα απο Τουρκικες ορδες υπο τον Μουχαμαντ Γκουρι.  Κατελαβαν το Σιντ απο τους Αραβες, κατατροπωσαν τους Ρατζπουτ πολεμιστες, πηραν το Παντζαμπ και εφτασαν ως το Δελχι.  Εκει, εναν αιωνα αργοτερα, οι απογονοι του Μουχαμαντ, εδραιωσαν το Σουλτανατο του Δελχι.  Δεν ησαν ομως ικανοι κυβερνητες και δεν καταφεραν να  κρατησουν την ενοτητα των κατακτηθεντων εδαφων και ουτε να προχωρησουν  νοτιοτερα.  Το Σουλτανατο, με τον καιρο, διασπασθηκε σε μικρα ανεξαρτητα μουσουλμανικα κρατιδια κατα μηκος της κοιλαδας του Γαγκη.

 

Το 1526 εισέβαλαν οι λεγόμενοι Μογγολοι, οι Mughals οπως τους αποκαλεσαν οι Εγγλεζοι.  Ησαν Τουρκο-Αλβανοι με αρχηγο τον Μπαμπουρ, απογονο του Ταμερλανου.  Ο Μπαμπουρ αρχικως δεν ειχε σκοπο να κατακτησει τις Ινδιες, ουτε ονειρευθηκε ποτε πως θα γινει ιδρυτης της μεγαλυτερης και λαμπροτερης δυναστειας που ειχε ποτε η Ινδια.  Το ονειρο του ηταν να ξανακατακτησει την κεντρικη Ασια που καποτε ανηκε στον φημισμενο Μογγολο προγονο του, τον Ταμερλανο.  Η δυνατη ομως τοτε Περσικη αυτοκρατορια δεν του επετρεψε να πραγματοποιησει τα σχεδια του και αντ’αυτου εισεβαλε και κατεκτησε τις Ινδιες.  Ο Μπαμπουρ, εκτος απο σπουδαιος στρατηλατης ηταν ανθρωπος μορφωμενος με εξευγενισμενα γουστα.  Λεγεται οτι το πρωτο πραγμα που εκανε μολις κατελαβε την Αγρα ηταν να φτιαξει στο κεντρο της πολης εναν θαυμασιο κηπο, κατα το Περσικο μοντελο, με  ανθη, συντριβανια και θαυμαστα κτιρια.

 

Αρχιζοντας με τον Μπαμπουρ, επτα μεγαλοι αυτοκρατορες κυβερνησαν την χωρα.  Ο πιο αδυναμος ηταν ο γιος του, ο Χουμαγιουν, και ο πιο σπουδαιος ο Ακμπαρ, ο εγγονος του, που τον ονομασαν «Ο Μεγας».

Ο Ακμπαρ βασιλευσε επι 49 ετη, απο το 1556 εως το 1605.  Οχι μονο μεγαλωσε σημαντικα την «Αυτοκρατορια των Μογγολων», οπως ονομασθηκε, αλλα αλλαξε και το ποιον της.  Ηταν μονο 13 ετων οταν ανεβηκε στο θρονο και απο τα 18 του χρονια ηταν ηδη απολυτος μοναρχης.  Τοσα ηταν τα χαρισματα του που ειναι δυσκολο να τα απαριθμησει κανεις.  Φιλοδοξος, εφυεστατος και αποφασιστικος, ηξερε να εκλεγει τους συμβουλους και βοηθους του.  Ειχε μια ευαισθησια και κατανοηση ανθρωπων και καταστασεων που σπανια εχουν οι μεγαλοι ηγετες.  Αγαπουσε τις τεχνες, την ποιηση και τη μουσικη και πολυ προωθησε την αναπτυξη τους. 

Ως στρατηλατης ηταν γενναιος και αποφαστιστικος και καταφερε να επεκτεινει το κρατος του απο την Καμπουλ ως το οροπεδιο του Ντεκκαν και απο τον κολπο της Βεγγαλης ως την Αραβικη Θαλασσα.  Τους πολεμιστες Ρατζπουτ, αιωνιους φρουρους των Ινδιων και εχθρους των μουσουλμανων, καταφερε να τους παρει με το μερος του με διπλωματια παρα με μαχες.  Εφερε Ρατζπουτ πριγκηπες στην αυλη του και τους εδωσε μεγαλες θεσεις.  Ρατζπουτ στρατηγοι διοριστηκαν στο στρατο του. Και πανω απ’ολα, παντρευτηκε μια πριγκηποπουλα της Τζαιπουρ ωστε ο διαδοχος του να ειναι κατα το ημισυ Ρατζπουτ.

 

Ως κυβερνητης εδειξε μεγαλη ευφυια και κατανοηση των προβληματων της χωρας του.  Δεν θελησε να παραμεινει ηγετης μιας κυβερνουσας μειοψηφιας, ξενης προς τον τοπο, αλλα θελησε να γινει αποδεκτος απ’ολον τον πληθυσμο των Ινδιων.  Με τον σκοπο αυτον εφαρμοσε μια πολιτικη δικαιοσυνης και ανεκτικοτητας.  Σταματησε την καταστροφη των ινδουιστικων ναων και τερματισε την ειδικη φορολογια που επιβαλετο στους μη μουσουλμανους.  Εκανε αγροτικες μεταρρυθμισεις, παμπολλα δημοσια εργα και βελτιωσε το επιπεδο ζωης.  Καθως, ως ηγετης, ειχε μια χαρισματικη προσωπικοτητα, κερδισε την αφοσιωση των υπηκοων του, οχι μονο των μουσουλμανων αλλα και των ινδουιστων.  Ξαναφερε στους Ινδους, που επι αιωνες ηταν χωρισμενοι σε παμπολλα μικρα βασιλεια, την εννοια της ενοτητας, την εννοια της αυτοκρατοριας και την λατρεια του ηγεμονα.

 

Την μεγαλυτερη μεταρρυθμιση που αποπειραθηκε να κανει ο Ακμπαρ ηταν στον τομεα της θρησκειας.  Εβλεπε πως οι δυο θρησκειες στη χωρα του ηταν εκ διαμετρου αντιθετες.  Οι μουσουλμανοι πιστευαν σε εναν και μονο Θεο και οτι ολοι οι ανθρωποι ειναι ισοι ενωπιον του Θεου.  Οι ινδουιστες λατρευαν ενα πληθος θεοτητων και πιστευαν οτι η κοινωνικη ανισοτητα (το συστημα της καστας) ηταν θειος νομος.  Ο Ακμπαρ, που ενδιαφεροτανε βαθεια για τα θεματα της θρησκειας, διοργανωνε εβδομαδιαια θεολογικα σεμιναρια οπου καλουσε θεολογους και θρησκευτικους ηγετες ολων των πιστεων να λαβουν μερος στις συσκεψεις – βραχμανους, βουδιστες, Τζαιν, μουσουλμανους, Ισουιτες ιερεις απο την Γκοα και Ζωροαστρες.  Προσπαθησε μαλιστα να ιδρυσει μια νεα μονοθειστικη λατρεια που θα συγκεντρωνε στοιχεια απο διαφορες θρησκειες, αλλ’αυτη ομως περιορισθηκε σ’ενα μικρο κυκλο διανοουμενων και εσβυσε μετα τον θανατο του.

 

Ο Ακμπαρ εκανε πρωτευουσα του την Αγρα και εκει αρχισε την κατασκευη του Κοκκινου Φρουριου της Αγρα το 1565.  Το τεραστιο αυτο φρουριο απο κοκκινο αμμολιθο χρησιμοποιηθηκε αρχικως ως στρατιωτικο φρουριο αλλα, με τον καιρο, κτισθηκαν μεσα στον περιβολο παμπολλα θαυμαστα κτιρια ωστε κατεληξε να γινει παλατι.  Αργοτερα ομως ο Ακμπαρ θελησε να μεταφερει την πρωτευουσα του σε αλλη τοποθεσια, το Φατεχπουρ Σικρι, 26 μιλια δυτικα απο την Αγρα.  Εκει εκτισε μια ολοκαινουργια πρωτευουσα με παλατια, αυλες, τεχνιτες λιμνες με συντριβανια, και τζαμια.  Απο εκει κυβερνησε λιγα χρονια, απο το 1570 εως το 1586, αλλα αναγκασθηκε να εγκαταλειψει τη νεα πρωτευουσα, λογω κακης παροχης νερου, και να επιστρεψει με την αυλη του στην Αγρα.  Το Φατεχπουρ Σικρι παρεμεινε απο τοτε μια νεκρη πολη, αλλα καλα διατηρημενη για τους τουριστες που την επισκεπτονται.

 

Ο Ακμπαρ δεν ηταν μονο σπουδαιος στρατηλατης, διπλωματης και πολιτικος ηγετης.  Ηταν και λατρης των τεχνων, της μουσικης και της ποιησης και ενεθαρρυνε την αναπτυξη των γραμματων και των τεχνων.  Ισως η μεγαλυτερη συμβολη του στον τομεα των τεχνων να ηταν η δημιουργια μιας σχολης ζωγραφικης μινιατουρας, που ονομασθηκε Μουγκαλ (Mughal).  Ιδρυσε ενα κρατικο ατελιε με καπου εκατο Ινδους ζωγραφους οι οποιοι εργαζονταν υπο την καθοδηγηση δυο σπουδαιων ζωγραφων απο την Περσια. Ετσι η τεχνη αυτη της μινιατουρας που δημιουργηθηκε στον Ινδικο χωρο ειναι μια συνθεση Ινδικης και Περσικης μαεστριας.  Το στυλ «Ακμπαρι» το χαρακτηριζει μια ζωντανια, ενας ρεαλισμος και μια αισθηση χωρου και προοπτικης που λειπουν απο τις Περσικες μινιατουρες. Επιπλεον, ο Ακμπαρ, επιρρεασμενος απο την τεχνη των εικονογραφημενων ευαγγελιων που του ειχαν χαρισει Ισουιτες πατερες, παροτρυνε τους καλλιτεχνες να ζωγραφιζουν ανθρωπους, ζωα και πουλια, πραγματα απαγορευμενα στην Ισλαμικη τεχνη.  Ειναι γνωστο οτι το 1605, οταν πεθανε ο Ακμπαρ, βρισκονταν ηδη στην βιβλιοθηκη του 24,000 διακοσμημενα χειρογραφα.  Τα πιο σπουδαια απ’αυτα ανηκουν στη σειρα Ακμπαρ-ναμα, και απεικονιζουν τη ζωη του.

 

Ο γιος του Ακμπαρ, ο Τζαχανζιρ, παρ’ολο που ηταν ενας σκληρος και βαναυσος ηγετης ειχε καλλιτεχνικες ευαισθησιες και εγινε μεγας υποστηρικτης των τεχνων.  Καθως ειχε παντρευτει μια Περσιδα πριγκηπισσα, η Περσικη επιρροη εγινε φανερη στη γλωσσα, την ενδυμασια και τον διακοσμο.  Η περιφημη Ινδο-Ισλαμικη τεχνη ανθησε οσο ποτε κατα την διαρκεια της βασιλειας του.  Οι θαυμασιες μινιατουρες της εποχης του απεικονιζουν μαχες, κηνυγια, ελεφαντες, δενδρα και φυτα, αλλα και προσωπογραφιες, ολες με ρεαλισμο και αιθερια χρωματα.

 

Ο γιος του, Σαχ Τζαχαν, δεν υποστηριξε τοσο τις τεχνες οσο την αρχιτεκτονικη.  Κατα την διαρκεια των τριαντα ετων της βασιλειας του (1628-1658) κτιστηκαν τα πιο θαυμαστα μνημεια και παλατια της βορειου Ινδιας.  Προσθεσε μεγαρα, αιθουσες ακροασεων και τζαμια στο Κοκκινο Φρουριο της Αγρα, ολα δειγματα της περιφημης Ινδο-Ισλαμικης αρχιτεκτονικης.  Το 1638 θελησε να μεταφερει την αυλη του απο την Αγρα στο Δελχι και εκει αρχισε την κατασκευη του Κοκκινου Φρουριου του Δελχι.  Μεσα στον τεραστειο χωρο που διεθεσε, κατασκευασε παλατια, αυλες και εξαισια μαρμαρινα περιπτερα διακοσμνημενα  με ημιπολυτιμα ενθετα πετραδια.  Διπλα στο Κοκκινο Φρουριο εκτισε το μεγαλυτερο τζαμι της Ινδιας, χωριτικοτητας 25,000 πιστων. Το μεγαλυτερο ομως επιτευγμα του Σαχ Τζαχαν ηταν το Τατζ Μαχαλ κτισμενο στις οχθες του ποταμου Τζαμουνα.  Ειναι το μαυσωλειο της Μουμταζ Μαχαλ, της αγαπημενης του συζυγου που πεθανε το 1631 στη γεννα του 14ου παιδιου της.  Καμμια φωτογραφια δεν μπορει να αποδωσει την ομορφια του αιθεριου αυτου κτιριου που ειναι το μεγαλυτερο αριστουργημα της Ινδο-Ισλαμικης αρχιτεκτονικης.

 

Η πολιτικη της δικαιοσυνης και ανεκτικοτητας καθως και η ανθηση των τεχνων και της αρχιτετονικης σταματησαν αποτομα το 1658 με τον εκθρονισμο του Σαχ Τζαχαν.  Ο γιος του, ο Αουρανζεμπ, αρπαξε δια της βιας τον θρονο απ’τον πατερα του και τον φυλακισε στο Κοκκινο Φρουριο της Αγρας.  Εκει περασε τα τελευταια χρονια της ζωης του ο ατυχος Σαχ Τζαχαν ατενιζοντας, περα απο το ποταμι, το Τατζ Μαχαλ οπου ηταν ενταφιασμενη η αγαπημενη του Μουμταζ.  Θρησκος και φανατικος μουσουλμανος, ο Αουρανζεμ επανεφερε τους αυστηρους νομους του Ισλαμ, επεβαλε παλι την ειδικη φορολογια των μη-μουσουλμανων και σταματησε την χρηματοδοτηση των τεχνων.  Θελησε να κανει δια της βιας την Ινδια Ισλαμικο κρατος, καταστρεφοντας ετσι την λεπτη ισορροπια μεταξυ μουσουλμανων  και ινδουιστων που τοσο εξυπνα ειχαν καταφερει να κρατησουν οι προγονοι του.  Ειχε μεγαλεπιβολα σχεδια να κατακτηση ολη την Ινδικη χερσονησο, συμπεριλαμβανοντας και το νοτο.  Δεν τα καταφερε ομως.  Τα 48 χρονια που βασιλευσε (1658-1707) τα περασε κανοντας στρατιωτικες επιχειρησεις φερνοντας το κρατος σε οικονομικη καταστροφη.

Μετα τον θανατο του Αουρανζεμπ αρχισε η διαλυση της λαμπρης αυτοκρατοριας των Μογγολων.  Εννεα ανικανοι αυτοκρατορες τον διαδεχτηκαν.  Μια-μια οι επαρχιες αποχωρουσαν απο την αυτοκρατορια σχηματιζοντας μικρα, ανεξαρτητα πριγκηπατα, το καθενα με τον Μαχαραγια του η τον Ναβαμπ του.  Στο μεταξυ ειχαν αρχισει να εισδυουν οι Ευρωπαιοι – πρωτα οι Πορτογαλλοι, επειτα οι Ολλανδοι και στις αρχες του 17ου αιωνα οι Εγγλεζοι, αρχικως ως εμποροι της Εταιρειας των Ανατολικων Ινδιων και τελος, το 1858, ολοκληρη η Ινδια εγινε μερος της Βρετανικης Αυτοκρατοριας.  Ετσι εσβυσε μια για παντα η λαμπρη αυτοκρατορια των Μογγολων.                                    

Βιβλιογραφία:

A History of India, John Keay, Harper Collins, London, 2000

A History of India, Romila Thapar, Penguin Books, London 1984

A History of India, Percival Spear, Penguin Books, Middlesex, 1982

Historic India, Lucille Schulberg, Time-Life Books, New York, 1968