Γιόγκα Χωρίς Σύνορα
Oμιλία του Προέδρου της ΕΛΙΝΕΠΑ, Δρ. Δημήτρη Βασιλειάδη στον πρώτο εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα, Άλσος Νέας Σμύρνης, 21 Ιουνίου 2015
Αξιότιμε κ. Πρέσβη, φίλοι, μαθητές και δάσκαλοι της γιόγκα.
Θα ήθελα κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, τον Σύλλογο Γιόγκα Ελλάδας, το Έτος Γιόγκα 2015, την Ινδική Πρεσβεία, τον Δήμο Νέας Σμύρνης και όλους εσάς που μου παρέχετε την ευκαιρία να συμμετάσχω στον πρώτο εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας της γιόγκα και να μοιραστώ μαζί σας μερικές ιδέες γύρω από αυτήν εντός του περιορισμένου χρόνου που μου διατίθεται.
Το θέμα της ομιλίας μου είναι “Γιόγκα χωρίς σύνορα” και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος θα αναφερθώ στη σημασία της καθιέρωσης της παγκόσμιας ημέρας της γιόγκα από τα Ηνωμένα Έθνη αλλά και στους προβληματισμούς και τις αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν γύρω από αυτήν. Στη συνέχεια θα μιλήσω για το βαθύτερο νόημα της γιόγκα καθώς πιστεύω ότι μέσα από αυτό η γιόγκα θα μπορούσε να ολοκληρώσει την αποστολή της και να καταστεί αποδεκτή από όλη την ανθρωπότητα. Με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που γίνεται αποδεκτή η παγκόσμια ημέρα της μουσικής και η παγκόσμια ημέρα του πατέρα που συνεορτάζουμε σήμερα, αλλά και άλλες παρόμοιες οικουμενικές αξίες.
Όπως είναι γνωστό, η καθιέρωση της 21ης Ιουνίου ως παγκόσμιας ημέρας της γιόγκα έγινε ύστερα από πρωτοβουλία που ανέλαβε ο πρωθυπουργός της Ινδίας κ. Narendra Modi. Η εισήγηση που απηύθυνε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 27 Σεπτεμβρίου 2014 έγινε αποδεκτή στις 11 Δεκεμβρίου από περισσότερες από 170 αντιπροσωπείες κρατών μελών του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης της Ε.Ε. και αρκετών μουσουλμανικών στην πλειοψηφία τους κρατών. Αυτή η μεγάλη επίτευξη στο διεθνές πεδίο ήρθε να συμπληρώσει την προσπάθεια που κατέβαλε και συνεχίζει να καταβάλει η κυβέρνηση του Λαϊκού Kόμματος της Ινδίας (Bharatiya Janata Party) για να προαγάγει τη γιόγκα στην Ινδία μέσα από μια σειρά μέτρων όπως είναι η ίδρυση, πέρυσι τον Νοέμβριο, του Υπουργείου Γιόγκα και Παραδοσιακής Ιατρικής (Ministry of Ayurveda, Yoga and Naturopathy, Unani, Siddha and Homeopathy – AYUSH), η παροχή δωρεάν μαθημάτων γιόγκα στους δημοσίους υπαλλήλους και η εισαγωγή της διδασκαλίας της γιόγκα στα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σχολεία της χώρας.
Μεγάλα ποσά και υπεράνθρωπες προσπάθειες καταβλήθηκαν για τον επιτυχή εορτασμό της σημερινής ημέρας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Δάσκαλοι της γιόγκα, άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού, μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, καθώς και σύσσωμες οι δημόσιες και οι διπλωματικές υπηρεσίες της Ινδίας έχουν κινητοποιηθεί εδώ και μήνες για να μεταφέρουν το μήνυμα της γιόγκα σε εκατομμύρια ανθρώπους και να τους προσκαλέσουν στους εορτασμούς που λαμβάνουν χώρα σε διάφορα μέρη της υφηλίου. Η γιγαντιαία προσπάθεια αποσκοπεί στο να αναδείξει τα ευεργετικά αποτελέσματα της γιόγκα που έχει καταστεί σήμερα μια παγκόσμια κουλτούρα αλλά και τη μεγάλη συνεισφορά του αρχαίου ινδικού πολιτισμού στην ανθρωπότητα.
Ωστόσο, ο εορτασμός της γιόγκα δεν έχει τύχει, όπως θα περίμενε κανείς, μιας καθολικής αποδοχής. Εντονότατη κριτική έχει ασκηθεί κυρίως από θρησκευτικές ηγεσίες τόσο στο εσωτερικό της Ινδίας όσο και στο εξωτερικό και σε μικρότερο βαθμό από ορισμένους κύκλους διανοουμένων που δεν “βλέπουν με καλό μάτι” την πολιτικοποίηση μιας καθαρά πνευματικής παράδοσης. Η γιόγκα σε ισλαμικές χώρες όπως η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Αίγυπτος και αλλού είχε ήδη απαγορευτεί από την προηγούμενη δεκαετία με νόμους (fatwa) που εξέδωσαν οι θρησκευτικές αρχές με την αιτιολογία ότι εμπεριέχει θρησκευτικά στοιχεία του ινδουισμού και επομένως η εφαρμογή της αποτελεί βλασφημία και αμαρτία (haraam) απέναντι στο Ισλάμ. Ζώντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι φιλικά προς τη γιόγκα προσκείμενες οργανώσεις αποκήρυξαν κάθε πνευματικό στοιχείο της και την περιόρισαν σε ένα είδος σωματικών ασκήσεων ώστε να μπορέσει να γίνει αποδεκτή. Όπως και έγινε.
Μια παρόμοια αντιπαράθεση ανάμεσα στο Ισλάμ και τη γιόγκα εξελίσσεται εδώ και αρκετό καιρό και στην Ινδία. Η αντιπαράθεση αυτή εντάθηκε το τελευταίο διάστημα προκαλώντας ατέλειωτες συζητήσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στους δημόσιους χώρους. Πριν από λίγες μέρες, η μουσουλμανική κοινότητα απείλησε να προσφύγει στα δικαστήρια κατά της θέσπισης από την κυβέρνηση νόμου που καθιστά υποχρεωτική τη διδασκαλία της γιόγκα στα σχολεία, καθώς θεωρεί ότι η ψαλμωδία ιερών στίχων (mantras) και η λατρεία θεοτήτων της φύσης με τεχνικές όπως ο χαιρετισμός στον ήλιο (surya namaskara) εμπεριέχουν ινδουιστικά στοιχεία και ως εκ τούτου αντιτίθενται στο συνταγματικά κατοχυρωμένο ανεξίθρησκο πολίτευμα της χώρας.
Η ινδική κυβέρνηση προσπάθησε να κατευνάσει τις ανησυχίες των ισλαμιστικών οργανώσεων υποστηρίζοντας ότι η προβολή της γιόγκα εστιάζεται στην επίτευξη της φυσικής και νοητικής υγείας, ενώ παράλληλα προχώρησε και στην κατάργηση των λατρευτικών ασκήσεων και των απαγγελιών των μάντρα. Επίσης, χαλάρωσε τη νομοθεσία που καθιστούσε την εκπαίδευση της γιόγκα υποχρεωτική για όλους τους μαθητές, ενώ κράτησε αποστάσεις από ακραίες φωνές φανατικών ινδουιστών πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών που ζητούσαν να πετάξουν στη θάλασσα τους μουσουλμάνους που δεν αποδέχονται τη γιόγκα.
Η αντιμετώπιση της γιόγκα ως ένα θρησκευτικό σύστημα του ινδουισμού δεν περιορίζεται μόνο στο Ισλάμ, αλλά αποτελεί, θα έλεγε κανείς, την κοινή πεποίθηση των περισσοτέρων θρησκειών που θέλουν να εξετάζουν τις διάφορες παραδόσεις από μια θρησκειολογική σκοπιά. Θρησκείες όπως ο τζαϊνισμός, ο βουδισμός και ο ταοϊσμός που εμπεριέχουν στην πρακτική τους ψυχοσωματικές ασκήσεις και ενστερνίζονται παρόμοιες φιλοσοφικές αξίες έκαναν τη γιόγκα αποδεκτή και την αντιμετώπισαν σαν ένα αδελφό σύστημα, ενώ οι χριστιανοί διατήρησαν διαφορετικές στάσεις σε διάφορες εποχές, τόπους και δόγματα.
Oι πρώτοι χριστιανοί πατέρες μίλησαν με λόγια θαυμασμού για τους Ινδούς ασκητές που, αν και ζουν δίπλα σε ποτάμια που ρέουν γάλα και μέλι, η προσοχή τους δεν αποσπάται από το όνομα του Θεού ούτε για μια στιγμή. Οι χριστιανοί όπως και οι σούφι φαίνεται επίσης να υιοθέτησαν ορισμένες τεχνικές από τη γιόγκα στην ασκητική τους, όπως για παράδειγμα τον συγχρονισμό της αναπνοής με την αδιάλειπτο προσευχή, τη χρήση του κομποσκοινιού κ.ά.
Στην εποχή μας, ορισμένοι χριστιανικοί κύκλοι που είναι περισσότερο ανοικτοί στον διαθρησκευτικό διάλογο και στο οικουμενικό όραμα του πολίτη του κόσμου αποδέχονται τη χρησιμότητα των τεχνικών της γιόγκα και των άλλων ανατολικών παραδόσεων ως ένα βοήθημα για την προσευχή και τον σωματικό τους καθαρμό. Η πιο πρόσφατη θέση της Καθολικής Εκκλησίας, που εκφράστηκε στο ανώτατο πνευματικό της επίπεδο από τον ίδιο τον Πάπα, είναι ότι η εκκλησία θα πρέπει να αποδέχεται ό,τι είναι αληθές και άγιο και δεν θα πρέπει να απορρίπτει τα πάντα μόνο και μόνο επειδή δεν είναι χριστιανικά. Αντίθετα, ο χριστιανός θα πρέπει να παίρνει από τις άλλες παραδόσεις ό,τι είναι χρήσιμο, όταν βέβαια αυτό δεν διαταράσσει την πίστη του.
Η παλαιότερη θέση της Καθολικής Εκκλησίας υπήρξε όμως σκεπτικιστική και μάλλον αρνητική απέναντι στη γιόγκα καθώς αφενός θεωρούσε ότι η εστίαση στο φυσικό σώμα θα μπορούσε να οδηγήσει στη λατρεία του και αφετέρου το γεγονός ότι η πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει τον Θεό μέσω της ατομικής του προσπάθειας αντιτίθεται στο δόγμα της θείας χάριτος που αποτελεί το Α και το Ω για τη σωτηρία του χριστιανού.
Τέτοιου είδους αντιλήψεις συνεχίζουν να υφίστανται σε συντηρητικές χριστιανικές εκκλησίες, με αποτέλεσμα να ακούμε μερικές φορές ειδήσεις για την απαγόρευση της γιόγκα σε διάφορους δημόσιους χώρους, όπως για παράδειγμα την πρόσφατη απαγόρευση της διδασκαλίας της γιόγκα στα σχολεία της Νέας Υόρκης και της Καλιφόρνιας που έγινε ύστερα από την προσφυγή των συλλόγων γονέων στα δικαστήρια επειδή τη θεώρησαν ινδουιστική κατήχηση.
Αυστηρά συντηρητική υπήρξε και η θέση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδας, όπως εκφράστηκε με την από 16.6.2015 ανακοίνωση που εξέδωσε με την ευκαιρία του επικείμενου εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα, και όπου τονίζει ότι η γιόγκα αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του ινδουισμού και ως εκ τούτου δεν έχει καμία θέση στη ζωή των χριστιανών.
Από την παραπάνω περιγραφή μπορούμε να συνοψίσουμε ότι η ινδική κυβέρνηση στην προσπάθειά της να προωθήσει την παγκόσμια αναγνώριση της γιόγκα προχώρησε σε έναν έντιμο συμβιβασμό αποδεσμεύοντάς την από το πνευματικό της περιεχόμενο, και περιορίζοντάς την σε ένα είδος άσκησης που αποβλέπει στη σωματική και νοητική υγεία του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό η γιόγκα προβάλλεται σαν κάτι που θα μπορούσε να εφαρμοστεί από όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων. Η θέση αυτή φαίνεται να έχει ήδη καταστεί εκ των πραγμάτων αποδεκτή από τον μεγαλύτερο αριθμό των ασκουμένων στη γιόγκα στη Δύση που ενστερνίζονται διάφορες θρησκευτικές και πνευματικές πεποιθήσεις και προσφεύγουν στη γιόγκα κυρίως για τα ψυχοσωματικά της οφέλη.
Η σωματική υγεία και η γαλήνη τού νου, που φαίνεται να προάγει η γιόγκα, συνιστούν παγκόσμια αποδεκτές αξίες και σαν τέτοιες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια στέρεα βάση για την ευρύτερη αποδοχή της από τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων. Το πρόβλημα όμως παραμένει άλυτο στους θρησκευτικούς κύκλους που βλέπουν τη γιόγκα σαν κάτι περισσότερο από ένα σύστημα φυσικών και νοητικών ασκήσεων. Εδώ χρειάζεται η βαθύτερη μελέτη της φιλοσοφίας της γιόγκα αλλά και των άλλων παραδόσεων ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιηθεί από τους πνευματικούς ηγέτες αρχικά και από τον λαό στη συνέχεια ότι η πνευματική απελευθέρωση και η ένωση του ανθρώπου με τη βαθύτερη φύση του και το θείο αποτελούν κοινή επιδίωξη όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως θρησκείας και φυλετικών διαφορών.
Ο σανσκριτικός όρος “γιόγκα” είναι αναμφίβολα δημιούργημα της ινδικής φιλοσοφίας καθώς συναντάται σε αρχαία ινδικά κείμενα, όπως η Yoga Sūtra του Patañjali, η Bhagavad Gītā και οι Upanișad, αλλά το νόημα που μεταφέρει η λέξη, δηλαδή της ένωσης της περιορισμένης συνείδησης του ατόμου με την Υπέρτατη Πραγματικότητα είναι καθαρά φιλοσοφικό και οικουμενικό.
Οι άνθρωποι σε διαφορετικές εποχές και σε διάφορους πολιτισμούς επιδίωξαν με ποικίλους τρόπους να διευρύνουν την ατομική τους συνείδηση και να προσεγγίσουν το θείο. Όπως λέει ο ίδιος ο Patañjali, οι ατομικές πειθαρχίες και οι κοινωνικές αξίες της μη βίας, της αλήθειας, της εγκράτειας, της ακτημοσύνης κ.λπ., που αποτελούν τις βασικές αρχές της γιόγκα, μπορούν να εφαρμοστούν σε όλη τη γη ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη, τη χώρα, την εποχή και τις συνθήκες που έχει γεννηθεί κανείς (“ete jāti-deśa-kāla-samayānavacchinnāḥ sārva-bhaumā mahāvratam.¨Yoga Sūtra, 2.31).
Αυτό που έχει σημασία είναι το νόημα που σηματοδοτούν οι λέξεις και όχι οι λέξεις αυτές καθεαυτές. Το νερό παραμένει νερό ανεξάρτητα από τη γλώσσα που θα χρησιμοποιήσουμε για να το ονομάσουμε. Κατά τον ίδιο τρόπο οι διάφορες πνευματικές παραδόσεις που αναπτύχθηκαν μέσα στο πέρασμα του χρόνου στη Δύση και την Ανατολή αποσκοπούσαν λίγο πολύ στον ίδιο σκοπό. Άλλες πέτυχαν να τον πραγματώσουν με μεγαλύτερη σαφήνεια ενώ άλλες όχι, αλλά όλες αποτελούν εκφράσεις της παγκόσμιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Όπως λέει και ο βεδικός Ρίσι, “η αλήθεια είναι μία, αλλά η σοφοί την αποκαλούν με διαφορετικά ονόματα” (“ekam sat vipra bahudha vadanti,” Rig Veda, 1-164-146). “Ολόκληρη η γη αποτελεί μια οικογένεια” (“vasudhaiva kuṭumbakam,” Mahopanișad VI.71-73), αλλά οι άνθρωποι φαίνεται να αγνοούν αυτήν την αλήθεια αυτοπεριοριζόμενοι μέσα στα ιδεολογικά τείχη που ανυψώνουν γύρω τους.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να πω ότι θα ήταν ορθολογικά σωστότερο να μιλούσαμε για την παγκόσμια ημέρα της ψυχοσωματικής υγείας και της πνευματικής ενότητας. Τα Ηνωμένα Έθνη όμως επέλεξαν τον όρο “γιόγκα” αναμφίβολα κάτω από την πολιτική επιρροή της Ινδίας, αλλά και για να εκφράσουν με ακρίβεια και με μια μόνο λέξη το σύνολο της σωματικής, της νοητικής και της πνευματικής αναζήτησης του ανθρώπου. Με την αποδοχή του ινδικού όρου για την περιγραφή των παραπάνω αξιών αναγνωρίζεται επίσης η μεγάλη συνεισφορά της Ινδίας στην πνευματική αφύπνιση του ανθρώπου μέσα από τις πολλαπλές παραδόσεις της που μεταφέρουν άσβεστη τη δάδα της αρχαίας σοφίας μέχρι και την εποχή μας. Η επιστήμη της γιόγκα συγκαταλέγεται ανάμεσα σε αυτές, αλλά η εστίασή μας θα πρέπει να επικεντρώνεται στο νόημα της λέξης και να μην παρασυρόμαστε από διάφορες εθνικιστικές και θρησκευτικές δοξασίες από τις οποίες η ίδια η γιόγκα αποσκοπεί να μας απελευθερώσει. Οποιαδήποτε δογματική πίστη, ακόμη και πάνω στην ίδια τη γιόγκα θα μπορούσε να καταστεί δεσμευτική.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης μπορούμε να μελετούμε με ευκολία τη σοφία όλων των χωρών και των εποχών με απώτερο σκοπό να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη, αλλά και για να συμβάλουμε στην ειρηνική συμβίωση όλων των λαών μέσω της αμοιβαίας αποδοχής και αλληλοκατανόησης. Η καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γιόγκα ελπίζω και εύχομαι να συμβάλει προς τον σκοπό αυτό.
Ευχαριστώ που με ακούσατε.
