Η αποικιακή εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων στη Μεσόγειο και Ασία
Του Ξενοφώντα Λαμπράκη*
Η αποικιακή εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, έλαβε χώρα κυρίως κατά την περίοδο του 8ου, του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ. Πολλές αποικίες που ιδρύθηκαν αυτή την περίοδο εξελίχθηκαν σε πόλεις ισχυρές και έγιναν ανεξάρτητες από την μητρόπολη.
Πρώτοι ιδρυτές αποικιών ήταν οι Ευβοείς που ίδρυσαν αποικίες κατά τις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. στην Κάτω Ιταλία. Πρώτη αποικία που ίδρυσαν εκεί ήταν οι Πιθηκούσσες στο νησί Ίσκια. Στην συνέχεια ίδρυσαν τις αποικίες Κύμη, Ζάγκλη, Ρήγιο και Νάξο.
Κατά τον 7ο αιώνα ιδρύονται πολυάριθμες αποικίες στο Ιόνιο, στην Κάτω Ιταλία, και στην Μάυρη Θάλασσα. Ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν ακόμα και στις Μεσογειακές ακτές της Γαλλίας, στην Κυρρηναϊκή χερσόνησο στην Αφρική αλλά και στην Αίγυπτο. Στην αποικιακή εξάπλωση αυτή πρωτοστάτησαν πόλεις όπως η Κόρινθος, η Μίλητος, τα Μέγαρα και η Φώκαια.
Η ισχυρότερη αποικία της Σικέλίας ήταν οι Συρακούσες, αποικία των Κορινθίων τον 8ο αιώνα π.Χ. Την ίδια περίοδο περίπου άποικοι από την περιοχή της Αχαΐας ίδρυσαν τις πόλεις Σύβαρη και Κρότωνα στον κόλπο του Τάραντα αλλά και το Μεταπόντιο στην ίδια περιοχή. Στην ίδια περιοχή φυγάδες από την Σπάρτη ίδρυσαν τον Τάραντα που εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες πόλεις της περιοχής. Άλλα ελληνικά κράτη που ίδρυσαν αποικίες στην Κάτω Ιταλία ήταν τα Μέγαρα που ίδρυσαν τον Σελινούντα, η Φώκαια ίδρυσε την Ελέα και οι Ρόδιοι που ίδρυσαν την Γέλα .
Πολλές αποικίες της περιοχής έγιναν με την σειρά τους μητροπόλεις για νέες αποικίες όπως οι Συρακούσσες που ίδρυσαν την πόλη Καμάρινα στα νότια της Σικελίας ή η Ζάγκλη που πρωτοστάτησε στην ίδρυση της αποικίας Ιμέρα. Επίσης η Νάξος όπως είδαμε παραπάνω συμμετείχε στην ίδρυση πολλών αποικιών ενώ η πολή Σύβαρη ίδρυσε την αποικία Ποσειδωνία στα βόρειά της. Η πόλη Γέλα που ήταν αποικία Ροδίων και Κρητικών ίδρυσε την πόλη του Ακράγαντα.
Στον αποικισμό του Εύξεινου Πόντου πρωτοστάτησαν οι Μεγαρείς και κάποιες Ιωνικές πόλεις όπως η Μίλητος, η Φώκαια και η Τέως. Οι περισσότερες αποικίες στην περιοχή του Πόντου και της Προποντίδας ιδρύθηκαν τον 7ο αιώνα π.Χ. Στην περιοχή της Προποντίδας οι Μεγαρείς ίδρυσαν τις πόλεις Αστακό, Χαλκηδόνα και Βυζάντιο σε ιδιαίτερα προνομιακές θέσεις. Η Μίλητος ίδρυσε την Κύζικο και οι Φωκαείς την Λάμψακο.
Στην βόρεια ακτή του Εύξεινου Πόντου κυριάρχησε η Μίλητος. Οι αποικίες της Μιλήτου σ’ αυτή την περιοχή του Εύξεινου Πόντου ήταν η Ολβία και το Παντικάπαιο (σημερινό Κερτς). Κατά την διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. οι Μιλήσιοι ίδρυσαν στην περιοχή της σημερινής Ουκρανίας την Οδησσό.
Οι ελληνικές αποικίες εξαπλώθηκαν μέχρι την Ισπανία και την βόρεια Αφρική. Στην Βόρεια Αφρική, στην χερσόνησο της Κυρηναϊκής άποικοι από την Θήρα, ίδρυσαν την Κυρήνη, που εξελίχθηκε σε πολύ ισχυρή πόλη της περιοχής/. Άλλες αποικίες στην Κυρηναϊκή που αποτέλεσαν αργότερα μαζί με την Κυρήνη την Κυρηναϊκή Πεντάπολη ήταν η Βάρκη, οι Ευεσπερίδες (στην θέση της σημερινής Βεγγάζης), η Ταύχειρα και η Απολλωνία.
Στην βόρεια πλευρά της Μεσογείου οι Φωκαείς, ίδρυσαν στις ακτές της Γαλλίας την Μασσαλία. Η Μασσαλία με την σειρά της έγινε βάση για την ίδρυση ακόμα πιο απομακρυσμένων αποικιών στην περιοχή της Ισπανίας. Η Φώκαια ίδρυσε επίσης στην Κορσική την πόλη Αλαλία και στην Σαρδηνία την Όλμπια. Οι Φωκαείς έφτασαν μέχρι τις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ένας τοπικός βασιλιάς προσκάλεσε τους Φωκαείς να ιδρύσουν μία αποικία στην περιοχή και τους παρείχε χρηματική βοήθεια για την οχύρωση της πόλης. Οι Φωκαείς στην περιοχή αυτή ίδρυσαν το Εμπόριο και αργότερα το ακόμα πιο απομακρυσμένο Ημεροσκοπείον.
Κατά τα μέσα του 7ου αιώνα ιδρύθηκε και η μοναδική ελληνική αποικία στην Αίγυπτο, ή Ναύκρατη. Ο Φαραώ Ψαμμήτιχος Α΄ της Αιγύπτου παραχώρησε σε Μιλήσιους εμπόρους μία έκταση στις όχθες του Νείλου για να ιδρύσουν έναν εμπορικό σταθμό ο οποίος εξελίχθηκε σε ακμάζουσα πόλη μέχρι την Περσική εισβολή στην Αίγυπτο το 525 π.Χ.
Η ελληνιστική αυτοκρατορία, ήταν η ενοποιημένη περιοχή υπό το βασίλειο της Μακεδονίας μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατά την μεγαλύτερη έκταση της, περιελάμβανε τις περιοχές από τα ανατολικά παράλια της Αδριατικής έως την βορειοδυτική Ινδία. Η επέκταση του βασιλείου ξεκίνησε από το 338 π.Χ μετά την μάχη της Χαιρώνειας και την μετέπειτα συμμαχία των ελληνικών πόλεων-κρατών (πλην Λακεδαιμονίων) και διαλύθηκε το 305 π.Χ κατά τους πολέμους των Διαδόχων με την οριστική διάσπασή της σε τέσσερεις ηγεμονίες: βασίλειο της Μακεδονίας υπό τον Κάσσανδρο, βασίλειο της Θράκης του Λυσίμαχου, βασίλειο της Συρίας του Σέλευκου και βασίλειο της Αιγύπτου του Πτολεμαίου.
Η Αλεξάνδρεια είναι πόλη της Αιγύπτου που ιδρύθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρό.
Το όνομα φέρουν και πολλές άλλες πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος:
• Άι-Χανούμ, πιθανώς η Αλεξάνδρεια η επί του Ώξου (ή Αλεξάνδρεια Ωξειανή), Αφγανιστάν
• Αλεξάνδρεια Αραχωσίας, το σημερινό Κανταχάρ, Αφγανιστάν
• Αλεξάνδρεια η Αρεία, πιθανόν κοντά στο ή το σημερινό Χεράτ, Αφγανιστάν
• Αλεξάνδρεια Βουκέφαλος, ή απλά Βουκεφάλα, Πακιστάν
• Αλεξάνδρεια Ωρειτών[1], Πακιστάν
• Αλεξάνδρεια η εν Καρμανία, Ιράν
• Αλεξάνδρεια η Εσχάτη, κοντά στο ή το σημερινό Κουτζάντ, Τατζικιστάν
• Αλεξάνδρεια στον Καύκασο, το σημερινό Μπαγκράμ, Αφγανιστάν
• Αλεξάνδρεια Τρωάς, Τουρκία
• Αλεξάνδρεια στη Λάτμο (Άλιντα), Τουρκία
• Σπασίνου Χάραξ, ιδρυμένη ως Αλεξάνδρεια (στη Σουσιανή)
• Αλεξάνδρεια στον Ακεσίνη ή Αλεξάνδρια στον Ινδό[2], Πακιστάν
• Αξεξάνδρεια η Οπιανή, το σημερινό Γκαζνί, Αφγανιστάν
• Αλεξάνδρεια στον Ευφράτη ποταμό, η σημερινή Ισκαντερίγια, Ιρακ
• Αλεξάνδρεια στην Ισσό, το σημερινό Ισκεντερούν, Τουρκία
• Αλεξάνδρεια η Μαργιανή, το σημερινό Μερβ, Τουρμενιστάν
• Αλεξάνδρεια η επί του Ύφαση, Ινδία
Το Ινδοελληνικό ή Ελληνοϊνδικό βασίλειο ήταν ελληνιστική ηγεμονία η οποία είχε στην επικράτεια της διάφορες περιοχές της νότιας Ασίας – κυρίως τις περιοχές που αντιστοιχούν στο σημερινό Αφγανιστάν και σημερινό Πακιστάν – κατά τους δύο αιώνες της ύπαρξής του. Ιδρύθηκε όταν ο Δημήτριος Α´ ο Ανίκητος, βασιλιάς του ελληνικού βασιλείου της Βακτριανής, εισέβαλε τον 3ο αιώνα π.Χ. στις περιοχές της βορειοανατολικής Ινδίας, τις οποίες τα ινδικά βασίλεια είχαν ανακαταλάβει υπό τον Τσαντραγκούπτα Μωρύα από το Σέλευκο στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ.. Έτσι τα ελληνικά βασίλεια της κεντρικής Ασίας διαχωρίστηκαν σε αυτά του βασιλείου της Βακτριανής και της Ινδίας στην ανατολή, και αυτό των Σελευκιδών – από το οποίο και προέρχονταν αρχικά – στη δύση. Ο πλέον διάσημος Ελληνοϊνδός ηγεμόνας ήταν ο Μένανδρος ο Δίκαιος – ή Μιλίντα κατά την ινδική παράδοση -, ο οποίος είχε την πρωτεύουσά του στα Σάγαλα της Πενταποταμίας – σημερινή Σιαλκότ στο Παντζάμπ του Πακιστάν.
Κατά τους δύο αιώνες της κυριαρχίας τους, οι Ινδοέλληνες βασιλείς συνδύασαν την ελληνική και τις ινδοϊρανικές γλώσσες και σύμβολα, όπως μαρτυρείται από τα νομίσματα της περιόδου, Οι Ινδοέλληνες σταμάτησαν ως οντότητα περί το 10 μ.Χ.!
* Ο Ξενοφών Λαμπράκης είναι πρόδρος του HELLENIC EURO-ASIATIC ALLIANCE