“Kala Pani” η φυλακή της απομόνωσης στα νησιά Andaman & Nicobar

Αφιέρωμα για τα 77 χρόνια από την Ανεξαρτησία της Ινδίας.

Του Κωνσταντίνου Καλαϊτζή*

Από το μακρινό παρελθόν, πολλοί είναι οι λαοί, οι οποίοι αφού πρώτα δέχθηκαν βίαιες επιθέσεις, κατακτήθηκαν και σκλαβώθηκαν από άλλους λαούς για πάρα πολλά χρόνια.

Την φετινή χρονιά, (2023), όπως και κάθε χρόνο, δύο χώρες οι οποίες συνδέονται με ισχυρή φιλία εδώ και αιώνες, εορτάζουν την Ανεξαρτησία τους. Είναι η Ινδία και η Ελλάδα. Δύο χώρες, που είναι από τις πλουσιότερες σε αρχαία ιστορία, φιλοσοφία τέχνες και πολιτισμό.

Η Ελλάδα εορτάζει τα 202 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και την Απελευθέρωσή της από τους Τούρκους και η Ινδία εορτάζει τα 77 χρόνια από την Απελευθέρωση και Ανεξαρτησία της από την βρετανική κυριαρχία και κατοχή.

Η Ινδία, από το 2021, με αφορμή την επέτειο των 75 χρόνων από την Ανεξαρτησία της έως και σήμερα, διοργανώνει πολλές εκδηλώσεις προβάλλοντας τον πολιτισμό της παγκοσμίως, χωρίς να ξεχνά βέβαια να τιμά και εκείνους που αγωνίστηκαν, βασανίστηκαν και έχασαν την ζωή τους για την Ελευθερία. Την Ελευθερία μίας τεράστιας χώρας, η οποία δεν έχει εισβάλει ποτέ σε καμία άλλη χώρα! Το άρθρο αυτό, αναφέρεται στις φυλακές απομόνωσης του Port Blair, στον τρόπο κατασκευής τους, αλλά και στην πολύ δύσκολη και βάναυση ζωή των αγωνιστών της Επανάστασης για την Απελευθέρωση της Ινδίας από τους Άγγλους κατακτητές.

Στις φυλακές απομόνωσης του Port Blair βρέθηκα πριν από αρκετά χρόνια, μετά από τρείς επισκέψεις στα νησιά Andaman, στο πλαίσιο της έρευνας για την μουσική, τα μουσικά όργανα, τους χορούς και γενικότερα του πολιτισμού της Ινδίας, αλλά και για να λάβω μέρος για δύο συνεχόμενες χρονιές στο ετήσιο Island Tourism Festival, τραγουδώντας ινδικά τραγούδια, σε διάφορες γλώσσες της χώρας.

Χάρτης που δείχνει την θέση και την απόσταση των νήσων Andaman από την ηπειρωτική χώρα. Πηγή: https://rb.gy/hdroai

Η “Φυλακή με τα Κελιά της Απομόνωσης”, όπως θα μπορούσε να ερμηνεύσει κάποιος τον αγγλικό τίτλο “The Cellular Jail”, βρίσκεται στο Port Blair, την πρωτεύουσα των Νήσων Andaman & Nicobar.

Ήταν η φυλακή που έστελναν εξόριστους οι Βρετανοί κατακτητές της Ινδίας, τους πολιτικούς κρατούμενους και γενικότερα τους επαναστάτες που θεωρούσαν πολύ επικίνδυνους μαχητές για την Ανεξαρτησία της Ινδίας. Οι αγωνιστές αυτοί, είχαν δώσει στην φυλακή το όνομα “Kala Pani” (“Μαύρο Νερό”), υπονοώντας το νερό της θάλασσας που υπήρχε γύρω από τις φυλακές, με την λέξη Kala όμως να συνδέεται με τον θάνατο, καθώς θεωρείτο βέβαιο, ότι δεν είναι δυνατόν να φύγει κανείς ζωντανός από εκεί. Η απόσταση των τροπικών νησιών Andaman & Nicobar από την Ηπειρωτική χώρα είναι περίπου 1.300 χιλιόμετρα και με τα σημερινά πλοία η διάρκεια της διαδρομής είναι περίπου τρεις ημέρες.

Ας σημειωθεί εδώ, ότι υπήρχε και μία αρχαία ινδική δοξασία που έλεγε ότι αν κάποιος διέσχιζε τον ωκεανό, μακριά από την πατρίδα του, κινδύνευε να χάσει την κάστα του και να μετατραπεί σε παρία. Όσοι δε πίστευαν σε αυτήν την δοξασία, θα είχαν έναν επιπρόσθετο λόγο να μην επιθυμούν να βρεθούν εκεί.

Η κατασκευή της φυλακής ολοκληρώθηκε από τους Άγγλους κατακτητές το 1906, μετά από δέκα χρόνια εργασιών και αποτελείτο από επτά τεράστιες πτέρυγες που περιείχαν εκατοντάδες κελιά απομόνωσης.

Στην ανέγερση συμμετείχαν εξαναγκαστικά και φυλακισμένοι από τις παλαιότερες φυλακές των νησιών που έχτισαν οι Βρετανοί με το ξέσπασμα της ινδικής εξέγερσης που ξεκίνησε το 1857. Όσους δεν εκτελούσαν, τους έστελναν ισόβια σε εκείνες τις φυλακές. Όταν οι Άγγλοι κατάλαβαν ότι παρά την καταστολή της εξέγερσης που έγινε στην αρχή, το Ινδικό Κίνημα Ανεξαρτησίας άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη δυναμική, αποφάσισαν να χτίσουν φυλακές υψίστης ασφαλείας, καθώς αυξανόταν ο αριθμός των επαναστατών και κατά συνέπεια των αιχμαλώτων.

Το σχέδιο κατασκευής βασίστηκε στην ιδέα panopticon (ελληνική λέξη από τον Γίγαντα Άργο τον Πανόπτη της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, που είχε πολλά μάτια στο σώμα του και έβλεπε σε όλα τα σημεία του ορίζοντα).

Η επινόηση panopticon είναι του Άγγλου φιλόσοφου, αναλυτή δικαίου, κοινωνικού μεταρρυθμιστή και ιδρυτή του “Σύγχρονου Ωφελιμισμού”, Jeremy Bentham. Βασισμένο σε αυτήν την μέθοδο, το κτίριο των φυλακών έχει την μορφή τροχού ποδηλάτου, με τις πτέρυγες να παίζουν τον ρόλο των ακτίνων και τον στρογγυλό πύργο στο κέντρο, να παίζει τον ρόλο του άξονα. Με τον τρόπο αυτόν, οι επτά πτέρυγες ήταν σε τέτοια θέση, ώστε τα κελιά της μίας πτέρυγας να μην έχουν οπτική πρόσβαση στα κελιά της άλλης, με σκοπό να μην μπορούν οι εξόριστοι να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ξύλινη μακέτα στο μουσείο των φυλακών, που απεικονίζει την κατασκευή των φυλακών με την μέθοδο panopticon

Ο δε πύργος, είχε οπτική επαφή με όλες τις πτέρυγες, οι οποίες περιείχαν 693 κελιά και έκανε ευκολότερη την δουλειά των δεσμοφυλάκων ως προς τον έλεγχο.

Η ζωή στις φυλακές ήταν άκρως δύσκολη για τους κρατούμενους, λόγω των σκληρών εξαναγκαστικών έργων, των βασανιστηρίων και της πολύ φτωχής διατροφής. Τις άθλιες αυτές συνθήκες διαβίωσης συμπλήρωναν η μοναξιά και η έλλειψη καθαριότητας στα κελιά απομόνωσης, τα οποία είχαν ψηλά στον έναν τοίχο ένα μικρό άνοιγμα για εξαερισμό.

Τιμωρίες επιβάλλονταν όταν κάποιοι δεν εργάζονταν με τον γρήγορο ρυθμό που απαιτείτο. Όταν δε, υπήρχε σωματική ανάγκη, θα έπρεπε να κρατιούνται μέχρι να το επιτρέψουν οι φρουροί. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, κάποιοι να γίνονται ψυχασθενείς και κάποιοι άλλοι να αυτοκτονούν.

Μία από τις εξαναγκαστικές εργασίες ήταν τα πολλαπλά χτυπήματα των φλοιών από καρύδες με ξύλινο σφυρί μέχρι να μαλακώσουν και να παραμείνουν οι ίνες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν για συγκεκριμένα υφάσματα.

Το χτύπημα της καρύδας για την εξαγωγή ινών

Μία ακόμη εξαντλητική εργασία ήταν στο χειροκίνητο ελαιοτριβείο, όπου ο κρατούμενος θα έπρεπε να περιστρέφει με τα χέρια έναν μεγάλο τροχό, ώστε να συνθλιβούν οι καρύδες και να παράγουν 30 κιλά λάδι ημερησίως. Όσοι δεν κατάφερναν να ολοκληρώσουν το έργο που τους είχαν αναθέσει, μαστιγώνονταν.

Το χειροκίνητο ελαιοτριβείο με το οποίο ο κρατούμενος θα έπρεπε να παράγει 30 κιλά λάδι καρύδας, ημερησίως

Το μαστίγωμα του κρατούμενου, όταν δεν έβγαζε την απαιτούμενη ημερήσια παραγωγή

Διάφοροι τύποι δεσμών

Μετά την εργασία της ημέρας έμεναν αλυσοδεμένοι στο πάτωμα του κελιού, έχοντας δίπλα τους δύο πήλινα δοχεία με στενό στόμιο. Το ένα περιείχε νερό και το άλλο χρησιμοποιείτο ως τουαλέτα. Το δε φαγητό ήταν ελάχιστο ρύζι, ψωμί και λαχανικά που περιείχαν πετραδάκια και μη βρώσιμα αγριόχορτα.

Οι συμπεριφορές αυτές βέβαια ήταν σκόπιμες και είχαν ως σκοπό την πνευματική και σωματική εξουθένωσή τους. Πολλοί από τους κρατούμενους προσπάθησαν να δραπετεύσουν αλλά χωρίς επιτυχία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετοί από αυτούς να οδηγηθούν στην κρεμάλα.

Ο μόνος τρόπος αντίδρασης και διαμαρτυρίας πλέον ενάντια στις πολύ άσχημες συνθήκες διαβίωσης στα κελιά, αλλά και στις βάναυσες συμπεριφορές των δεσμοφυλάκων, ήταν οι απεργίες πείνας. Ξεκίνησαν το 1932 από κάποιους κρατούμενους, αλλά τον Μάϊο του 1933 έγινε μία μαζική απεργία πείνας, η οποία διήρκεσε 45 ημέρες. Τότε κάποιοι Βρετανοί αξιωματούχοι αποφάσισαν την επιβολή της εξαναγκαστικής σίτισης. Έβαζαν τον κρατούμενο σε ένα κρεβάτι με το κεφάλι ανασηκωμένο, ενώ τα πόδια και τα χέρια τα κρατούσαν άνδρες των φυλακών, ώστε να μην αντιδρά. Ένας γιατρός περνούσε έναν σωλήνα από την μύτη του κρατούμενου, με σκοπό αφού φθάσει στον λάρυγγα, να προωθήσει ένα μίγμα γάλατος, ζάχαρης και αυγών στο στομάχι. Παρά την ακινητοποίησή τους από τους δεσμοφύλακες, κάποιοι έβηχαν δυνατά για να απωθήσουν το σωληνάριο. Κάποιοι πέθαιναν από πνευμονία, καθώς το γάλα πήγαινε στους πνεύμονες. Μεταξύ αυτών ήταν ο Mahavir Singh, ο Mohan Kishore Namadas και ο Mohit Moitra. Τα σώματα τα πετούσαν στην θάλασσα, βάζοντάς τα σε σάκους μαζί με πέτρες, ώστε να μην επιπλέουν.

Άποψη της πίσω πλευράς των κελιών από την ταράτσα

Άποψη της μπροστινής πλευράς των κελιών από την ταράτσα

 Η μπροστινή πλευρά των κελιών απομόνωσης

Οι επαναστάτες κρατούμενοι λυτρώθηκαν από αυτές τις βίαιες συνθήκες το 1937, όταν ο Μαχάτμα Γκάντι με τις 17 αλλεπάλληλες απεργίες πείνας, καθώς και ο μεγάλος εθνικός ποιητής της Ινδίας Rabindranath Tagore, έκαναν συμφωνία για την απελευθέρωση των κρατουμένων με τον επικεφαλής της Βρετανικής Διοίκησης, Λόρδο Linlithgow. Έτσι, το 1939 απελευθερώθηκαν και οι τελευταίοι κρατούμενοι από τις περίφημες για την σκληρότητά τους φυλακές του Port Blair.

Από τους πιο αξιοσημείωτους αγωνιστές που αγωνίστηκαν για την Ανεξαρτησία της Ινδίας και φυλακίστηκαν στις φυλακές αυτές, είναι ο Vinayak Damodar Savarkar, Sushil Dasgupta, ο Batukeshwar Dutt, ο Hare Krishna Konar, ο Shiv Verma, ο Yogendra Shukla, ο Sudhanshu Dasgupta και ο Barindra Kumar Ghose, ο αδελφός του γνωστού πνευματικού δασκάλου και επίσης αγωνιστή για την Ελευθερία της Ινδίας, Sri Aurobindo.

Σήμερα, η “Φυλακή με τα Κελιά της Απομόνωσης” ή “Kala Pani” αποτελεί μνημείο μνήμης και τιμής για τους αγωνιστές που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή πέθαναν εκεί, παίρνοντας μέρος στον αγώνα της Επανάστασης για την Απελευθέρωση της Ινδίας από τους Άγγλους εισβολείς και κατακτητές.

Για την μνήμη αυτή, έχουν τοποθετηθεί αγάλματα των ηρώων της Ελευθερίας οι οποίοι πέρασαν δύσκολα χρόνια εκεί. Επίσης, λειτουργεί μουσείο με ομοιώματα που απεικονίζουν την σκληρή ζωή στις φυλακές, έκθεση με φωτογραφίες των αγωνιστών της Επανάστασης και βιβλιοθήκη σχετική με το Απελευθερωτικό Κίνημα.

Ήχος και Φως στις φυλακές “Kala Pani” του Port Blair

 Επισκέπτες των φυλακών απομόνωσης“Kala Pani” του Port Blair

Θέα της βλάστησης και της θάλασσας των νησιών Andaman & Nicobar, από την ταράτσα των φυλακών απομόνωσης “Kala Pani” του Port Blair

Φωτογραφία άρθρου: Μακέτα των φυλακών.- Μουσείο φυλακών, Port Blair.
Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου είναι του Κωνσταντίνου Καλαίτζή εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.

Άλλες δημοσιεύσεις του Κωνσταντίνου Καλαίτζή με την ΕΛΙΝΕΠΑ
ΙΝΔΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ: Κλασική & Λαϊκή Μουσική, Μεγάλοι Δημιουργοί, Μουσικά Όργανα, Χοροί, Αθήνα 2021, ISBN: 978-618-82624-4-7